Opština Lapovo - železničko čvorište i mesto umetničkog stvaralaštva

^{Tekst: Tanja Prolić}

Opština Lapovo se na jugu graniči s opštinom Batočina, opštinom Svilajnac na istoku, s opštinom Velika Plana na severu, a sa zapadne strane granica joj je opština Rača. Smeštena je na aluvijalnim ravnima Velike Morave i njenih pritoka, Lepenice i Rače, na 107 m prosečne nadmorske visine. Na tom prostoru smeštena su dva naselja: Lapovo varoš i Lapovo selo.

Istorija opštine Lapovo seže u daleku prošlost. Zbog brojnih prirodnih bogatstava, ovaj prostor je bio pogodan za život od najranijih vremena. To potvrđuju i arheološka nalazišta koja potiču iz antičkog perioda.

Arheološki nalazi sa te teritorije upućuju na postojanje naseobina od najstarijih vremena. Na karti praistorijskih nalazišta u centralnoj Srbiji, Lapovo je označeno kao naselje bronzanog doba, dok je u antičko doba na tom prostoru bilo malo rimsko naselje na lokalitetu Šavac. U ranom srednjem veku, nešto severnije od antičke nekropole, osnovano je srpsko srednjevekovno naselje.

Prvi pisani tragovi o Lapovu, u kojima se pominje pod imenom Šavče, datiraju iz 12. veka. Ipak, ovaj podatak nije dovoljno pouzdan. Znatno su verodostojniji podaci iz doba nakon Kosovskog boja u kojima se naselje pominje pod nazivom Hlapova Poljana. Sredinom 19. veka naselje dobija ime koje i dan-danas nosi.

Zbog svog povoljnog ekonomsko-geografskog, a naročito saobraćajnog položaja, Lapovo se nakon oslobođenja od Turaka vrlo brzo razvijalo. Po želji i molbi stanovništva, Lapovo je 17. marta 1896. godine, kao tada, po žiteljstvu i broju poreskih glava, najveće selo u celoj Kraljevini i „lepa trgovačka tačka“, ukazom kralja Aleksandra Obrenovića proglašeno za varošicu, a u znak sećanja na ovaj događaj, tog datuma se obeležava Dan opštine.

Događaj koji je obeležio kraj 19. veka je bila izgradnja pruge Beograd-Lapovo-Niš. Istovremeno sa formiranjem prve srpske železnice, koja je prolazila kroz Lapovo, ono postaje jedan od najznačajnijih železničkih čvorova. Od velike važnosti za drumsku infrastrukturu je činjenica da se ono nalazi na evropskom koridoru (Koridoru 10) i jednom od najvažnijih magistralnih pravaca u zemlji.

U opštini Lapovo stanovništvo je živelo i živi od rada na železnici. To je tradicija koja se naslanja na sadašnjost i dobrim delom je oblikuje. Stoga je Odlukom Skupštine opštine ova varoš 2005. godine proglašena za Grad muzej železnice. Od tog dana na nekoliko lokacija su izloženi eksponati lokomotiva, različitog tipa, kao i svetleći baneri koji oslikavaju neraskidivu vezu opštine sa železnicom. 

Dve godine kasnije, od 2007. godine počinje da se organizuje međunarodna izložba „Grad muzej železnice” koja je nastala s idejom da železničari-umetnici pokažu svoja dela. Učešće na ovoj manifestaciji uzimaju svi umetnici koji se odazovu na raspisani konkurs i to u tri kategorije: slikarstvo, vajarstvo i fotografija. Manifestacija je regionalnog karaktera i, iz godine u godinu, sve je veći broj učesnika koji dolaze iz inostranstva.

Kada je reč o kulturnoj baštini opštine Lapovo, u najvećoj meri je čine spomenici posvećeni istorijskim dešavanjima na prostoru opštine i njene okoline, ali i sakralni objekti. Izdvojili smo za vas nekoliko znamenitosti:

Hram Svete Paraskeve - mešavina raških i moravskih motiva

Ova sakralna građevina podignuta je početkom prošlog veka - 1912. godine - na mestu gde je prvobitno bila crkva-brvnara sagrađena 1828. godine, a čiji je ktitor bio knez Miloš Obrenović. S izgradnjom crkve počelo se 1910. i građena je dve godine. Međutim, zbog Velikog rata i Balkanskih ratova osveštana je tek 1919. godine, a to je učinio tadašnji Mitropolit, a potonji Patrijarh srpski, Dimitrije Pavlović.

Crkva je sagrađena po planovima znamenitog arhitekte Jovana Spasojevića. Krstoobrazne je osnove sa centralnim kubetom. Iznad priprate su dva manja kubeta, a na istočnoj, severnoj i južnoj strani poligonalne apside. Hram ima naglašenu longitudinalnost, a zidne površine predstavljaju mešavinu raških i moravskih motiva. Delom je sagrađena od kamena, delom od opeke. Za temelj je donesen lomljeni kamen iz Brzana i Gradca, za coklu i stepenice iz džepskog majdana, a beli i žuti kamen je dovezen iz dela Lapova zvanog Gvozdenjak. 

Ikone na ikonostasu dela su akademskih slikara Paška Vučetića i Ljubiše Valića, a 1959. godine je na zapadnoj strani hrama dozidana zvonara sa tremom, za vreme službovanja paroha Miloja Mitrovića. 

Spomenici posvećeni borbama i istorijskim ličnostima

Spomenik kralju Aleksandru I Karađorđeviću, poznatom pod nadimkom Ujedinitelj, nalazi se na istoimenom trgu, ispred zgrade opštine Lapovo. Nekada se nazivao Trg saveza boraca, pa je preimenovan u Trg kralja Aleksandra I Karađorđevića.

Nekadašnji žitelji Lapova, koji su učestvovali u proboju Solunskog fronta, često su kralja Aleksandra I Karađorđevića nazivali svojim ratnim drugom. Međutim, ova značajna ličnost srpske istorije nikada nije dolazila u Lapovo, premda je to njegov otac, Petar I Karađorđević, često činio. 

Spomenik kralju Aleksandru I Karađorđeviću u Lapovu delo je beogradskih vajara, braće Radović (Svetomira i Svetozara), a izliven je u poznatoj livnici „Jeremić“, iz koje su izašli brojni spomenici širom Srbije. Visok je sedam metara. Spomenik je podigao Momčilo Kojić sa svojim sinovima, monarhisti i ravnogorci iz Lapova, zemlje i sveta.

Spomenik posvećen đeneralu Dragoljubu Draži Mihailoviću, vođi Ravnogorskog pokreta, takođe je delo Svetomira i Svetozara Radovića, i izrađen je u istoj livnici.

Spomenik je otkriven u julu 2006. godine, povodom obeležavanja 60 godina od njegovog streljanja. Visok je 4,6 m i nalazi se na centralnom trgu koji nosi njegovo ime.

Spomenik-krajputaš vojnicima jugoslovenske vojske izginulim u Aprilskom ratu 1941. godine, na potezu  Slatina-Ladna, postavljen je na mesto gde je, braneći kralja i otadžbinu, svoj život dalo 52 rodoljuba u Drugom svetskom ratu.

Krajputaš se, inače, može definisati kao spomenik van groblja. Kako i sam naziv kaže, postavlja se najčešće pored puteva i na njihovim raskrsnicama da herojska smrt ne bi otišla u zaborav. Podiže ga uglavnom bliska rodbina pokojnika. 

U ovoj opštini se nalazi i spomenik Čika Dači, fudbalskoj legendi Šumadije. Na vrhu belog ukrasnog stuba, postavljena je lopta kao trofej. Na mermernoj tabli piše: „1902. godine doneta prva fudbalska lopta u Lapovo". Spomenik je podignut u čast dolaska prve fudbalske lopte u opštinu Lapovo, ali i šumadijske fudbalske legende Danila Stojanovića, čije ime i godine života su istaknuti na postamentu. Zanimljiv je podatak da je ovaj popularni sport stigao u Lapovo samo šest godina nakon što se prva lopta pojavila u Srbiji. Takođe, Lapovo ima svoj fudbalski klub ŽFK „Lokomotiva", star preko sto godina - osnovan je 1908. godine.

Rekonstrukcije objekata javne namene

Ove godine je rekonstruisan Dom zdravlja Lapovo, za koji je Ministarstvo za javna ulaganja izdvojilo milion i po evra. Ovim je opština Lapovo dobila potpuno nov i funkcionalan objeka, spreman da pruža preventivne, dijagnostičke i terapeutske zdravstvene usluge.

Objekt površine oko 2.000 kvadratnih metara je kompletno rekonstruisan, a sredstva su izdvojena za unapređenje energetske sanacije, potpuno novu unutrašnju i spoljnu stolariju, fasadu i krov, zamenu svih vodovodnih, električnih i grejnih instalacija; nadalje, preduzete su sve mere za poboljšanje komfora korisnika, strukturna poboljšanja i rekonstrukcija partera.

Prošle godine su završeni radovi na uređenju i detaljnoj rekonstrukciji školsko-sportske hale u Lapovu i OŠ „Svetozar Marković”.

Poslednjih godina puno se radilo na ovoj školi počev od asfaltiranja, osvetljenja i opremanja školskih igrališta i dvorišta, sređivanja unutrašnjeg prostora postavljanjem novih podova, novog nameštaja, nabavkom sportske opreme, mnogobrojnih tehničkih uređaja i drugih nastavnih sredstava, do završetka radova na novoj kotlarnici na gas. 

Inače, ova osnovna škola počela je sa radom davne 1840. godine, a od 1954. godine nosi ime poznatog publiciste, političara, jednog od prvih nosilaca socijalističkih ideja u istoriji Srbije 19. veka, Svetozara Markovića. 

Ukoliko ste ljubitelj vozova i železnice, ali i umetničkog stvaralaštva, ne propustite posetu ovoj opštini Šumadijskog okruga. Njeni spomenici će vas takođe upoznati s istorijom našeg naroda, odlučujućim bitkama, ali i hrabrosti vojnika.