Tekst: Tanja Prolić
U nastavku:
Svilajnac se prvi put spominje u srednjem veku, tačnije 1467. godine u jednom turskom popisu. Grad je ime dobio po svilenoj bubi koja se gajila na ovim prostorima, a upravo ona je i simbol za grb i zastavu Svilajnca.
Manastir Zlatenac - srednjovekovna svetinja u živopisnom pejzažu
Ljubitelji verskog turizma, ali i upoznavanja istorije, ne bi trebalo da propuste obilazak Resavske Svete gore, područja sa šest manastira koji govore priču o izrazitoj duhovnosti na ovom prostoru kroz vekove. Jedan od njih je srednjovekovni manastir Zlatenac koji se nalazi na mestu koje je od davnina bilo poznato kao „crkvine“, na samoj obali Velike Morave. Iako nema tačnih podataka kako je ova svetinja dobila naziv, veruje se da on potiče iz zahvalnosti jednog oca. Naime, prema jednoj legendi, otac čija se kći izlečila u ovom manastiru je izgovorio „Ovaj manastir je zlato“.
Manastirska Crkva Svetog Vrača podignuta je za vreme vladavine despota Stefana Lazarevića 1427. godine, prema letopisu manastira Zlatenac. Takođe, postoji podatak da je u njoj, po uzoru na obližnju Manasiju, radila „prepisivačka škola“ sve do 1811. godine kada su je Turci srušili.
Arhitektura je u srpsko-moravskom stilu. Zidana je od lomljenog kamena u krečnom malteru, sa pravilnim tesanicima na uglovima od žućkastog peščara. Omalterisana je i okrečena u belo. U pitanju je jednobrodna građevina sa kubetom iznad naosa i polukružnom oltarskom apsidom na istoku.
Veruje se da je bogomolja porušena neposredno posle Velike seobe Srba 1690. godine, vođene patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem i drugi put po gušenju Prvog srpskog ustanka. Međutim, ponovo je obnavljana podizanjem građevine na temeljima stare crkve. Od izvorne građevine očuvan je početak luka na severoistočnom pilastru, koji je formirao proskomidiju prema oltarskom delu. Takođe, sačuvani su još i bogato profilisani venci, koji su se nalazili u zoni potkupolnih lukova na pilastrima. Zapadni portal je u celosti očuvan, sa intervencijama na severnom dovratniku. Unutrašnjost građevine je živopisana, ikonostas je niskopregradni, novijeg datuma.
Nakon proglašenja za samostalni opštežiteljni manastir 1980. godine, u Zlatencu počinje uspon monaškog života. U porti manastirske crkve izgrađena su dva konaka, letnjikovac i zvonara.
Zahvaljujući živopisnom pejzažu u kome se nalazi, kao i uređenom prilazu litici sa obale Morave koju krasi manastirska vodenica, manastir Zlatenac je veoma posećen, pogotovo na praznik Svetih Vračeva Kozme i Damjana, kojima je i posvećen.
Spomen-kuća Stevana Sinđelića - mesto odrastanja budućeg heroja
Stevan Sinđelić, značajna ličnost srpske istorije koja je odigrala važnu ulogu u Prvom srpskom ustanku, rođen je u seku Vojska nadomak Svilajnca 1770. godine. Karađorđe ga je postavio za resavskog vojvodu. Bio je učesnik u mnogim bojevima tokom ustanka, a njegova poslednja bitka bila je ona na brdu Čegar iznad Niša u kojoj je pokazao veliku hrabrost i junaštvo. Kada je video da Turci sve više nadiru i da će odneti pobedu, čekao je pogodan trenutak da ih bude što više i ispalio hitac iz kubure na burad sa barutom. Slavno je poginuo sa ostatkom svoje vojske ali i velikim brojem Turaka.
Iako je rođen u selu Vojska, nakon smrti oca sa svojom majkom se vraća u njeno rodno selo Grabovac u kojem je odrastao. Njihova kuća je utvrđena za nepokretno kulturno dobro - spomenik kulture rešenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Kragujevcu od 01.02.1968. godine. Spomen - kuća Stevana Sinđelića je muzejskog tipa, služi kao izložbeni prostor sa postavkom koja oslikava period Prvog srpskog ustanka i sadrži sve tipične predmete koje su ljudi toga doba upotrebljavali u svojim domaćinstvima.
U pitanju je tipična kuća iz tog perioda, građena u bondručnom konstruktivnom sistemu sa ispunom od čatme. Krov građevine je blagog nagiba i četvoroslivan, a krovni pokrivač je ćeramida. U osnovi je trodelna građevina koja se sastoji od „kuće“, na čijoj sredini je smešteno otvoreno ognjište i dve sobe. Pod je od nabijene zemlje, a tavanica od šašovca. Sa prednje strane nalazi se trem sa hrastovim stubovima i ogradom od profilisanog šašovca. Kao naročit detalj se ističu horizontalne drvene rešetke - „toplije“ na prozorima.
Preko puta građevine je mala crkva u kojoj su se ustanici pričestili i pomolili pre odlaska u boj sa Turcima, a veruje se da je sa ovog mesta Stevan Sinđelić kretao u bitke tokom Prvog srpskog ustanka. U dvorištu kompleksa se još nalazi nova crkva i nov crkveni konak. U neposrednoj blizini crkve nalazi se spomen česma koju je podigao jedan žitelj sela i posvećena je ovom narodnom heroju.
Resavska biblioteka - negovanje tradicionalnog i savremenog
Resavska biblioteka osnovana je kao Čitaonica Omladine Resavske u avgustu 1868. godine. Ona je bila i ostala važna društvena i kulturno-obrazovna ustanova, njeni brojni članovi su bili činovnici, predstavnici u državnim i političkim telima, prosvetnim ustanovama i trgovačkim organizacijama, i oni su bili pokretači mnogih korisnih akcija u Svilajncu kao što je inicijativa za kaldrmisanje glavnih ulica, izradu regulacionog i nivelacionog plana Svilajnca, za proširenje upravne i sudske teritorije Svilajnca, za podizanje nove zgrade za osnovnu školu, za osnivanje gimnazije, za otvaranje apoteke 1875. godine.
Godine 1905. menja ime u Biblioteka Omladine Resavske, a svoj današnji naziv Resavska biblioteka je dobila poslednjim Pravilima iz 1931. godine.
Zakoračivši u 21. vek, Resavska biblioteka se okrenula reorganizaciji i modernizaciji držeći korak sa zahtevima novog milenijuma, te je izvršena i kompletna automatizacija poslovanja u pogledu formiranja elektronskog kataloga i efikasnije komunikacije sa korisnicima. Takođe, poslednjih godina se u okviru ove ustanove razvila inicijativa okupljanja ljudi oko konkretnih poduhvata baš kao u prošlosti, bilo da je reč o razvojnim projektima za proširenje prostora i obnovu opreme, književnim konkursima ili kreativnim radionicama u kojima polaznici ovladavaju veštinama iz oblasti primenjenih umetnosti, ručne izrade nakita, čestitki, ambalaže, slikanja na staklu, i kreativnog pisanja.
Fond biblioteke iznosi oko 63 000 knjiga. Biblioteka je podeljena na odeljenje za odrasle korisnike, dečije odeljenje, zavičajno odeljenje i odeljenje za nabavku i obradu bibliotečke građe.
Na oko 200 metara kvadratnih, što je površina pet puta manja od potrebne koja je propisana standardima i Zakonom o bibliotečkoj delatnosti, ova ustanova je vrlo brzo prerasla u dobro opremljenu biblioteku knjigama i savremenom opremom.
Prirodnjački centar - nauka prikazana na zanimljiv način
Prirodnjački centar je nacionalno značajan centar nauke, edukacije, kulture, turizma i zabave koji se pozicionirao kao naučno-zabavni brend Srbije. Čitav koncept pomno prati svetske trendove u muzejskom izlaganju, a neprestano se radi i na realizaciji novih ideja i sadržaja.
Sa radom je počeo pre sedam godina, a njegova atraktivnost se ogleda u jedinstvu velikog izložbenog prostora i zabavnog dino-parka na otvorenom, sa jezerom, modelom vulkana, igraonicom, restoranom, suvenirnicom i dinosaurusima u prirodnoj veličini. Objekat zauzima površinu veću od 3 000 kvadratnih metara.
Svojevrsnu atrakciju predstavlja park na otvorenom u kome se nalazi postavka dinosaurusa u njihovim živim oblicima i autentičnom okruženju. Park broji preko 20 replika različitih vrsta dinosaurusa, od kojih je svakako najveća replika Diplodokusa visoka 11, a dugačka 20 metara. U centralnom delu parka nalazi se model vulkana visine oko 10 metara, a u njegovoj unutrašnjosti je smeštena izložba na temu vulkanologije, sa pohvalnom zbirkom stena vulkanskog porekla iz Srbije ali i iz različitih delova sveta.
Prirodnjački centar je mesto u kojem naročito uživaju deca, jer u parku imaju svoj kutak sa igraonicom, koji im na zanimljiv i njima blizak način pomaže da uđu u složeni svet nauke. Koncept podrazumeva da najmlađi posetioci budu u ulozi istraživača i naučnika, te da se kroz igru edukuju. Igraonica je moderno opremljena, najmlađima su na raspolaganju igračke, didaktički materijali, sredstva za crtanje, a tu su i stručni animatori.
Posetiocima je na raspolaganju i restoran jedinstvenog ambijenta sa pogledom na park. Tu je i suvenirnica koja se sa svojim izgledom pećine uklapa u autentičnu atmosferu i verno prati tematiku parka.
Prirodnjački centar je i digitalizovan, te je svim posetiocima omogućeno da se pomoću skeniranja QR kodova dodatno informišu o svakom eksponatu. Takođe, mogu se upoznati sa zaštićenim vrstama životinja afričkog kontinenta na virtuelan način putem „proširene realnosti”.
Na osnovu navedenih znamenitosti zaključuje se da Svilajnac ima „za svakog po nešto“. Ljubitelji verskog turizma mogu uživati u obilasku svetinja Resavske Svete gore i jednim pogledom na njih se vratiti kroz vekove, spomen - kuća Stevana Sinđelića dosta govori o junaštvu srpskog naroda tokom turske vladavine, Resavska biblioteka o razvoju kulture u ovom kraju sa tradicijom dugom skoro dva veka, a Prirodnjački muzej predstavlja mesto edukacije, ali i zabave, naročito za najmlađe.