U poseti Sirmijumu - “slavnoj majci gradova” Sremskoj Mitrovici

^{Tekst: Tanja Prolić}

Grad Sremska Mitrovica jeste administrativni, privredni i kulturni centar Sremskog okruga, a smešten je u severozapadnom delu Srbije. Gradsko naselje zapravo je konurbacija tri naselja: Sremske Mitrovice kao centralne urbane celine, susedne Mačvanske Mitrovice, na desnoj obali Save i najvećeg sela po broju stanovnika u Srbiji, Laćarka, na zapadu.

Nekadašnji Sirmijum (antički grad koji se nalazio na prostoru današnje Sremske Mitrovice) osvajaju Rimljani u 1. veku p.n.e. i on postaje brzorastući grad koji je do sredine 3. veka postao ekonomsko središte čitave Panonije. U Sirmijumu i njegovoj okolini rođeni su brojni rimski carevi a neki od njih su Decije Trajan (period vladavine 249. - 251.), Aurelijan (270. - 275.), Prob (276. - 282.; zasadio je prve čokote vinove loze na Fruškoj gori u 3. veku), Maksimilijan (285. - 310.), svi romanizovani Iliri-domoroci koji su se carskog prestola domogli svojim izuzetnim vojničkim sposobnostima.

U vreme tetrarhije Sirmijum postaje jedna od četiri prestonice carstva, što dovoljno govori o ogromnom značaju koji je imao u Rimskom carstvu. Sirmijum postaje grad sa velikom kovnicom novca, raskošnom carskom palatom, sa vodovodom i termama, hipodromom, mnogobrojnim radionicama, javnim kupatilima, hramovima, kao i velikim brojem javnih palata i raskošnih vila. Važno je istaći da je Sirmijum bio metropola Panonije i Ilirika, ranohrišćanski centar sa brojnim episkopima i mučenicima. Najpoznatiji istoričar 4. veka, Amijan Marcelin, nazvao je Sirmijum „ Slavnom i mnogoljudnom majkom gradova “. 

Vlada Republike Srbije je 1990. proglasila Sirmijum arheološkim nalazištem od izuzetnog značaja. Prezentovani arheološki lokaliteti antičkog Sirmijuma predstavljaju ne samo značajno svedočanstvo o njegovoj blistavoj i nadasve burnoj istoriji već i omiljeno mesto svih ljubitelja istorije Rimskog carstva na tlu današnje Srbije. 

Sremska Mitrovica se sa pravom može nazvati gradom bogatim kulturno - istorijskim nasleđem i jednim od bisera Panonske ravnice. Oduvek je bio raskrsnica važnih puteva, a prirodna bogatstva - reka Sava i obronci obližnje Fruške gore, zajedno sa velikim brojem kulturno - istorijskih spomenika, učinili su ga prepoznatljivim spojem prirodne i kulturne baštine. 

Antička civilizacija u Sirmijumu stvara i kruniše rimske careve, srednjevekovno doba njegov povoljan geografski položaj koristi za razvoj trgovine, a izgled turske kasabe formira se pod vladavinom Otomanskog carstva. Uticaj Hazburške monarhije i razvoj građanskog sloja oblikuje kulturni i vizuelni identitet ovog grada.

Međutim, više o istoriji Sremske Mitrovice, koja sa ponosom čuva svoj identitet, saznaćete kroz posetu njenim znamenitostima.

Carska palata - mesto boravka čuvenih rimskih imperatora 

Najreprezentativnije ostatke antičkog kulturno-istorijskog nasleđa predstavlja arheološki lokalitet Carska palata Sirmijuma koji je natkriven i pretvoren u veoma posećen vizitorski centar.

Godine 1957. počela su prva sistematska arheološka istraživanja Sirmijuma, sa Carskom palatom (lokalitet 1a). Lokalitet Carska palata je pronađen prilikom pripreme terena za izgradnju stambene zgrade. Radovi su prvo obustavljeni privremeno, a potom i trajno kada su otkiveni masivni zidovi, ostaci grejnog sistema i podni mozaici.

Otkriće rimskog cirkusa (hipodrom kod Grka) u neposrednoj blizini palate pružio je odlučujuće argumente da se objekat identifikuje kao carska palata.Građevinski kompleks palata-cirkus je jedanod najznačajnijih arheoloških nalazišta u Sremskoj Mitrovici, a izgrađen je krajem 3. ili početkom 4.veka u jugoistočnom, elitnom delu grada, uz reku Savu. Bezbednost mu je pružao novoizgrađeni gradski odbrambeni zid.

Carska palata bila je pravougaone osnove i u njenom središtu bilo je prostrano centralno dvorište sa atrijumom i fontanom. Pronađeni su masivni antički zidovi, delovi sistema centralnog grejanja koji su Rimljani nazivali hipokaust, ostaci kanalizacione i vodovodne mreže, mozaički podovi površine oko 350 kvadratnih metarasa geometrijskim ornamentima, fragmenti fresaka sa floralnim motivima, višebojne mermerne pločice, ali i drugi različiti predmeti materijalne kulture. Sa severne i severoistočne strane se na palate naslanjao monumentalni hipodrom dug više od 450 metara, iz čije se svečane lože car javljao narodu. 

U osnovi Carske palate primetne su brojne naknadne adaptacije i dogradnje. Ovo upućuje na njen dug i buran život u poslednjim vekovima antičkog Sirmijuma. 

O značaju i bogatstvu građevine svedočili su kako njeni savremenici poput oficira i istoričara Amijana Marcelina, tako i kasniji putnici i putopisci koji su prolazili kroz ove krajeve vekovima nakon propasti antičkog grada i ostali zadivljeni pred ruševinama koje su dokaz nekadašnje raskoši.

Carska palata ima ogroman istorijski značaj. Istorija beleži da su u palati boravili brojni rimski imperatori poput Dioklecijana, Galerija, Licinija, Konstantina Velikog i njegovih sinova Konstansa, Konstantina II i Konstancija II, zatim Julija Apostata, Valentinijana, Valensa, Gracijana i Teodosija. 

Carske palate su u doba Rimljana imale službeni prostor za obavljanje carskih dužnosti (oficijelni deo), a takođe i privatne prostorije za stanovanje cara i carske porodice (rezidencijalni deo). 

Cirkusi izgrađeni uz same palate predstavljaju zvaničan arhitektonski sklop za ceremonijalno javljanje vladara svom narodu. U njima su se održavale čuvene trke kolima (bigae, quadrigae) najpopularniji sport u antičkom svetu. Sirmijumski cirkus je jedini koji je do sada otkriven u Srbiji.

Na lokalitetu Carska palata se danas može videti samo jedan deo imperijalnog kompleksa. Prikazani zidovi i podovi u većem delu predstavljaju stambeni deo palate. Fragmenti fresaka, mozaički podovi, arhitektonska dekoracija od raznovrsnog kamena koji je donet sa različitih strana sveta: iz Egipta, Male Azije, Grčke, Italije, najbolje govore o luksuznoj unutrašnjoj dekoraciji. Instalacije za zagrevanje toplim vazduhom otkrivene su ispod gotovo svakog poda prostorija palate. 

Kameni cvet - legenda o ćerki cara Tiberija

Ova fontana, koja se nalazi u samom centru gradskog parka, u neposrednoj blizini Srpskog doma, delo je Ruskinje Irine Ne¬po¬ko¬jčic¬ke, prve poznate žene arhitekte u Sremskoj Mitrovici.  Datira iz sredine 20. veka, tačnije 1948. godine.

Prema predanju, Ruskinja koja je živela daleko od svog rodnog grada, žudela je i tugovala za svojim rodnim krajem, a vremenom se i razbolela od tolike tuge. Svakog dana je bila sve bolesnija i delovalo je da će umreti. Jedne noći snila je čudan san - veliki cvet sa povijenim žalosnim laticama iz koga je izletela bela golubica. Golubica je progovorila: „Ja sam princeza, ćerka cara Tiberija, postala sam kameni cvet tuge i tako se poistovetila sa gradom Sirmiumom, u želji da dobijem očevu ljubav. Umesto ljubavi postala sam večna tuga. Tvoja tuga će nestati ukoliko napraviš kameni cvet da večno suzi. Biće to moje i tvoje suze spojene sa gradom i večnošću”. Ruskinja je odmah prionula na posao i završila gradnju cveta kako joj je princeza poručila.

Istorija prožeta ovim mitom kaže da su avarski poslanici došli kod cara Tiberija i zatražili da otvori kapije grada, a da im avarski knez Bajan nudi zauzvrat prijateljstvo. Car Tiberije je na to odgovorio: „Recite svom knezu da ću mu radije dati jednu od svojih ćerki, kojih imam dve, nego da svojevoljno predam Sirmium“. Tako je nastala izreka da Sirmium vredi više od careve ćerke. Mlada i lepa princeza je zbog toga utonula u duboku tugu, zbog koje je ubrzo i umrla. Njene poslednje misli su bile upućene ocu, Sirmiumu i želji da zadobije očevu ljubav, a to je jedino mogla ako bi se poistovetila sa ovim gradom. Bog joj je ispunio želju i pretvorio je u kameni cvet, koji je postao deo grada. 

Fontana je postavljena na mestu nekadašnje „carske lipe”, koju je zasadila Petrovaradinska imovna opština davne 1879. godineu znak sećanja na srebrni jubilej (pir) carskog bračnog para - cara Franje Josifa i carice Jelisavete.

Gradski park u kome se fontana nalazi, u vreme Vojne granice služio je kao vežbalište Petrovaradinskog puka, egzercirište i kao Paradenplatz. Veruje se da je gradski park svoj sadašnji prepoznatljiv oblik dobio 70-tih godina 19. veka, nakon razvojačenja Vojne krajine. Tada su u njemu postavljeni i beli kameni rimski spomenici koji su predstavljali začetak kasnijeg lapidarijuma.

Srpski dom - ukras centra Sremske Mitrovice

Ova građevina svojim stilom, položajem i razmerama predstavlja jednu od najreprezentativnijih u Sremskoj Mitrovici. Srpski dom je centralno zdanje, koje velelepno dominira centrom grada.

Podignut je krajem 19. veka, odnosno1895. godine, od strane Srpske pravoslavne crkvene opštine u Mitrovici. Projektant je bio Vladimir Nikolić, dvorski arhitekta patrijarha Georgija Brankovića. Zemunski graditelj Franja Jenč bio je zadužen za izvođački deo. Zgrada je oblikovana sa elementima neorenesanse i neobaroka. 

Pod krovom Srpskog doma su se nalazile različite institucije, prvo Srpska građanska čitaonica i Srpsko pevačko crkveno društvo, a zatim je tu smešteno i udruženje zanatlija, kafana i hotel.

Početkom Velikog rata u zgradi je bio smešten glavni štab austrijske vojske, a u tornju crkve osmatračnica. Prilikom bombardovanja atriljerije, 9. septembra 1914. godine, izbio je požar u kome je teško oštećen i Srpski dom. Međutim, nakon završetka rata, zgrada je rekonstruisana i napravljena je nova kupola u obliku zvona. 

Raskošna, neobarokna kupola koja danas nadvisuje ugaonu rundelu, izvedena je tek 90-tih godina prošlog veka i danas predstavlja reper u vizuri grada. 

Sada se u Srpskom domu nalaze institucije kulture (Pozorište “Dobrica Milutinović” i biblioteka “Gligorije Vozarović”) i srpska pravoslavna crkvena opština.

Most Svetog Irineja - najduži pešački most na Balkanu

Ovaj pešački most preko Save povezuje dve Mitrovice, Sremsku i Mačvansku. Most se nalazi tačno na mestu nekadašnjeg starorimskog Artemidinog mosta, tada jedne od najvećih građevina antičkog Sirmijuma. Na mostu su u vreme progona hrišćana vršena pogubljenja”sirmijumskih svetih mučenika”. Po jednom od hrišćana, Sv. Irineju, most je dobio ime. Sveti Irinej je bio prvi episkop Sirmijuma koji je zbog propovedanja zabranjene vere stradao odrubljivanjem glave na sirmijumskom mostu (ovu scenu prikazuje ikona u soklu gradske Saborne crkve).

Sa svojom ukupnom dužinom od 262,5 metara, bio je najduži viseći pešački most u Evropi, sve do avgusta 2017. godine kada je u Švajcarskoj otvoren najduži viseći pečački most na svetu koji spaja gradove Zermatt i Grächen. Njegova dužina iznosi 494 metra. Most Svetog Irineja je najduži pešački most u Srbiji i nacelom Balkanu.

Projekat mosta je uradio srpski akademik Nikola Hajdin, koji je ponudio jednostavno rešenje gde dva armirano betonska pilona kosim kablovima nose ostatak konstrukcije mosta. Piloni su postavljeni na 35 metara od obale, a raspon između njih iznosi 192,5 metara.

Ideja o izgradnji pešačkog mosta na Savi javila se još 70-ih godina prošlog veka. Država donosi odluku da mostom spoji dva grada „blizanca“, koji su izgrađeni na dve obale reke Save. Sremska i Mačvanska Mitrovica dobile su prvi stalni most, ali je on bio podignut na obodu grada, nekoliko kilometara udaljen od središta obe Mitrovice. Stoga se ukazala potreba za novim mostom, koji će povezati oba središta. 

Sa gradnjom mosta Svetog Irineja krenulo se krajem decembra 1990. godine, a završen je krajem 1993. godine. Most je zvanično otvoren na Vidovdan 28. juna 1994. godine. 

Glavna mostovska konstrukcija je sistem sa kosim kablovima (kablovska konstrukcija).Širina mosta Svetog Irineja iznosi svega 5,5 m, zbog čega ovaj most spada u najuže mostove ovog sistema u odnosu na raspon. Glavni nosač je spregnutog preseka sa betonskom pločom i visinom od 1,3 m. Na srednjem (velikom) rasponu tri kabla polaze od pilona na krajevima velikog raspona i poduhvataju glavni nosač na razmacima od 27,5 metara. Kablovi koji polaze od pilona su na krajevima konstrukcije ankerovani na obe strane poprečnog preseka. Piloni mosta u vidu obeliska izgrađeni su od armiranog betona.

Most je izgrađen na najužem delu Save pri njenom protoku kroz grad. Na ovom mestu Sava pravi luk, što utiče na njeno suženje. 

Sremska Mitrovica se dakle može pohvalliti brojnim kulturno - istorijskim znamenitostima koje vraćaju kroz vreme, ali i dobrom gastronomskom i pre svega vinskom ponudom, dok je najpopularnija destinacija tokom letnjih meseci, kako za Mitrovčane tako i za turiste, Gradska plaža.Uz sportske i zabavne sadržaje,opremljena je po visokim standardima da zadovolji i najzahtevnije posetioce svih starosnih dobi. Sremska Mitrovica, zaključuje se, omogućava raznovrsnu turističku ponudu i predstavlja destinaciju koju biste svakako trebali uskoro da posetite.