Mali Zvornik: opština koja nas vraća u period Kraljevine Jugoslavije

^{Tekst: Tanja Prolić}

Pored prirodnih bogatstava, u koja se ubrajaju Zvorničko jezero sa raznovrsnim i izdašnim ribljim fondom, kao i Radaljska banja i Radaljsko jezero, koji zajedno predstavljaju jedinstvenu oazu mira u netaknutoj prirodi, u ovoj opštini na zapadu Srbije nalaze se i dva zaveštanja dinastije Karađorđević koja imaju veliki istorijski značaj.

Podzemni grad Karađorđevića - sklonište dinastije

Ovaj kompleks od izvanrednog istorijskog značaja, građen je početkom tridesetih godina prošlog veka, po nalogu Aleksandra I Karađorđevića. Cilj njegove gradnje, zapravo, njegova osnovna namena bila je da pruži sklonište članovima dinastije Karađorđević i pripadnicima Vlade, u slučaju rata. Prostorije iskopane u kamenu bile su predviđene za kraljevo ratno komandno mesto i omogućavale su duži boravak većem broju ljudi.

Polazna tačka gradnje ovog kompleksa bile su pećine, tačnije prirodna formacija šupljih stena. Tok njegove izgradnje obavijen je „velom tajni"; cela „operacija“ se odvijala pod šifrom „Kamena devojka", a poznat je i podatak da je glavni arhitekta bio stručnjak za kopanje rudnika, ruskog porekla. Pošto je građen u najvećoj tajnosti, o njemu skoro da nema pisanih podataka. Međutim,nešto se ipak dobro zna - u ovom nedovršenom skloništu, u aprilu 1941. godine svoju poslednju noć u Srbiji pre izbeglištva, proveo je mladi kralj Petar II Karađorđević.

Ceo podzemni grad je ukopan u brdu, u kamenu. Hodnici i prostorije koje uključuju kraljeve apartmane, kabinete, sale, spavaonice za gardu, biblioteku, kapelu s oltarskim prostorom, tunelskog su tipa. Iz glavnog hodnika pruža se šest bočnih prolaza, od kojih četiri imaju izlaze za evakuaciju. U njihovom nastavku se, na visini od oko 1,20 metara, nalaze dva ventilaciona kanala poprečnog preseka 30x30 cm, iskopani u steni i betonirani. Oni takođe predstavljaju izlaze za slučaj opasnosti.

Gradnja ovog kompleksa trajala je sve do atentata na kralja Aleksandra I Karađorđevića, koji se dogodio u Marseju, 1934. godine. Do tada je dovršeno oko tri četvrtine prostora podzemnog grada. U velikom broju prostorija je do te godine izvršena komletna podna i tunelska obloga, zidovi i svodovi izrađeni od betona. U preostalom delu je tunelski iskop u steni bez urađenih betonskih radova i bez izbetoniranog poda. Stena u kojoj je primetan iskop kompaktna je i vidi se da nema naznaka mogućeg urušavanja.

Važne prostorije su odmah pregrađivane zidovima od opeke i sasvim izmalterisane. U minulom vremenu, kada je pristup unutrašnjosti bio slobodan iz tih prostorija, do visine svoda su zidovi porušeni, a opeka odneta.

Deo hodnika i pojedine prostorije ostale su sa izbetoniranim podovima, zidovima i svodom od natur-betona. Sva ulazno-izlazna vrata i ona za nužne izlaze, sačuvana su.

Do pre nekoliko godina, ovaj važan kulturno – istorijski spomenik iz vremena Kraljevine Jugoslavije, bio je prepušten na milost i nemilost „zubu" vremena, a tada je uvedeno osvetljenje i omogućen nesmetan obilazak kompleksa.

Kako je u unutrašnjosti strukture bilo sasvim vidan prodor površinskih voda kroz poroznu armirano-betonsku konstrukciju, kao i na delovima gde betona nema, iz sitnih pukotina u stenskoj masi, a takođe i zbog velike koncentracije vlage, pribeglo se sanaciji i adaptaciji podzemnog grada.

Prilikom sanacije i restauracije stručnjaci su uspeli da zadrže autentičnost objekta, zahvaljujući primeni materijala i tehnika odgovarajućih vremenu kada je građen, ali takođe uz upotrebu novih, savremenih materijala, kojim je očuvana konstrukcija, ali i osiguran kvalitet i dugotrajnost. Time je on dobio „novo ruho" u pogledu tehničke funkcionalnosti i turističkog značaja i postao veoma privlačan  kako za domaće tako i strane turiste.

Most kralja Aleksandra I Karađorđevića koji spaja dva grada

Nedaleko od podzemnog grada nalazi se most kralja Aleksandra I Karađorđevića, koji povezuje Mali Zvornik sa susednim Zvornikom u Republici Srpskoj. Postoji veoma bitan razlog zbog čega most nosi baš ime ovog člana poznate srpske kraljevske porodice.

Karađorđe je besedio da će "premostiti Drinu plemenitu vodu, Drina Srbe razdvajati neće", a njegov praunuk regent Aleksandar I Ujedinitelj je njegove reči i ispunio.

Sagrađen je 1929. godine, a zvanično osveštan januara 1930. godine. Jedan je od tri zadužbinsko-zavetna mosta na Drini. Nakon što je gradnja konstrukcije završena, zaprežnim vozilima je donešeno i postavljeno na njega 30 hiljada tona kamena kako bi se potvrdila izdržljivost. Kamenje nije pomerano 15 dana kako bi se utvrdilo da je dovoljno siguran, stabilan i čvrst.

I sam kralj Aleksandar I Karađorđević je uložio sredstva u njegovu izgradnju. Dužina ovog mosta, koji osim što povezuje dva grada, danas ima važan istorijski značaj i nemerljivu estetsku i arhitektonsku vrednost, iznosi oko 150 metara, dok je njegova širina 7,2 metra.

Početkom Drugog svetskog rata most je porušen, ali je nakon oslobođenja, u junu 1946. godine obnovljen i preimenovan u most Filipa Kljajića Fiće, u čast narodnog heroja iz NOB-a. Prvobitni naziv vraćen mu je 2009. godine.

Most je zbog dotrajalosti s godinama bio u sve gorem stanju. Stoga je izvršena rekonstrukcija završena 28.8.2020. godine i tada je obnovljen most svečano ponovo otvoren.

Ovaj pešački most predstavlja značajan simbol spajanja ljudi iz Republike Srpske i Srbije.

Ove dve građevine koje se nalaze u opštini Mali Zvornik verodostojno svedoče o periodu između dva rata, tačnije, vremenu postojanja Kraljevine Jugoslavije. One pružaju širu sliku o tada vladajućoj dinastiji Karađorđević i upotpunjuju srpsku istoriju detaljima iz tog razdoblja koji je prethodilo Drugom svetskom ratu.