Opština Senta - remek-dela secesije, mesto vrhunskog marcipana i Stevana Sremca

^{Tekst: Tanja Prolić}

Na samo 42 km južno od granice sa Mađarskom, u Severnobanatskom okrugu, na desnoj obali reke Tise, nalazi se opština Senta. Površina opštine iznosi 283.5 km2. Pored gradskog naselja koje je sedište opštine, tu su još četiri naselja seoskog tipa: Gornji Breg, Bogaraš, Tornjoš i Kevi.

Povoljan geografski položaj Sente učinio je da ona bude nastanjena od davnina, na šta upućuju i razni arheološki nalazi. Senta se prvi put pominje u jednom darovnom pismu koje je 1216. godine izdao mađarski kralj Andraš II. Tada se već smatrala naseljem sa više stanovnika, kojе, shodno pomenutom dokumentu, ima i crkvu. Krajem 12. veka u okolini Sente postojalo je 8 sela sa crkvama. 

Najvažniji istorijski datum vezan za Sentu bio je 11. septembar 1697. godine kada se odigrala čuvena Bitka kod Sente. Naime, južno od Sente, u toku Velikog turskog rata (1683.-1699.) odigrala se bitka u kojoj je turska vojska pretrpela veliki poraz od austrougarske vojske. Austrijsku vojsku predvodio je Eugen Savojski, a turskom vojskom komandovao je sultan Mustafa II.

Slika „Bitka kod Sente“ Ferenca Ajzenhuta, koja prikazuje taj događaj, jeste najveće ulje na platnu u Srbiji. To monumentalno delo, dimenzija 7 metara širine i 4 metra visine, zajedno sa masivnim drvenim ramom sa pozlatom, postavljeno je u Svečanoj sali somborske Županije 1898. godine. 

Gradska kuća - najimpozantnija građevina u Senti

Godine 1911. zapalile su se i izgorele stara Gradska kuća i crkva Svetog Stefana na centralnom trgu. Nakon ekonomske i stručne procene statike zgrade, građevinska komisija je zaključila da je objekt toliko oštećen da obnova nije moguća, te je tadašnja Skupština donela odluku o izgradnji nove, savremene gradske kuće.

Na konkurs je pristiglo 15 projekata, a prvu nagradu je odneo rad Friđeša Kovača, arhitekte iz Budimpešte pod motom „XX vek”. Nakon promena na planu koje je tražio grad, izgradnja monumentalne zgrade je započeta u poznu jesen 1912. godine. Gradska kuća u Senti je završena 1914. godine.

Zgrada u stilu secesije gleda na Glavni trg i jedan od glavnih obeležja grada, ujedno predstavljajući i najimpozantniju zgradu u Senti. Četiri trakta građevine, povezana u pravougaonik, obrazuju unutrašnje dvorište. Secesijski koncept razigranosti masa postignut je isticanjem isturenog centralnog rizalita ovalne osnove na glavnom traktu i kule na uglu glavnog i bočnog trakta. Doba arhitektonskih previranja uslovilo je rešenje bliže funkcionalizmu i uzdržanost u upotrebi bogatih dekorativnih elemenata secesije. Postavljanje visokog, masivnog tornja je romantičarsko zahvatanje u istorijske stilove. Enterijer reprezentativnih holova, stepeništa i balustrada, plastičnih dekorativnih elemenata rađenih u štuku, ima motive secesije.

Galerija jedinstvenog, prelepo izrađenog ukrasnog stepeništa, ukrasi u hodniku i Skupštinska sala Gradske kuće su takođe izvanredni arhitektonski primeri secesije. Pogled sa terase Gradske kuće oduzima dah. Sa najvišeg nivoa, od skoro 50 metara visokog tornja, posetilac može doživeti panoramu Sente oivičenu tokom Tise koja preseca panonski pejzaž. Na tom mestu se nalazi i spomen vidikovac Senćanske bitke.

Tu svi posetioci mogu da vide maketu koja prikazuje Senćansku bitku (dimenzija 2x2 m, sa 2.000 figura) i veliku detaljnu istorijsku topografsku kartu koja je prikazana na zidu zajedno s imenima heroja. U okviru pomenute postavke prikazane su i vojna oprema iz Senćanske bitke kao i autentični spisi, geografske karte i reprodukcije umetničkih slika kao i tri moderna slikarska dela. U prostoriji na samom vrhu tornja, posetioci mogu da se upoznaju s izgledom Sente prošlog veka. U istom prostoru nalazi se i originalni mehanizam sata na tornju. 

Hotel „Royal“ - znamenita građevina u stilu secesije

Građevina je podignuta u prvoj polovini prošlog veka, tačnije 1911. godine, po projektu segedinskog arhitekte Edea Mađara (1877.-1912.). Zgrada hotela „Royal“ je bilo zadnje delo Edea Mađara, tvorca više značajnih ostvarenja u Vojvodini.

U tom periodu hotel „Royal“ se smatrao veoma modernim objektom. Odlikuju ga elementi secesije. Ulaz karakteriše fina industrijska izrada, pokriva ga lep krov koji se završava u prelomljenom luku. Od 1985. godine zgrada je zaštićena kao spomenik kulture.

Veliku salu hotela ukrašavaju dve zidne slike velikog formata, dela slikara Jožefa Ača i Jožefa Beneša iz 1967. godine.

Senćanska sinagoga - jedini sefardski hram u Vojvodini

Od 76 sinagoga koliko ih je postojalo u Vojvodini pre 1941. do danas, samo tri su još u funkciji: u Novom Sadu, Subotici i Senti.

Mala sinagoga u Senti, sagrađena 1928. godine za sefardsku jevrejsku versku zajednicu, jeste jedini sefardski hram u Vojvodini. Posle 1957. godine pretvorena je u fiskulturnu salu. Nakon kompletnog renoviranja zgrada je postala lokalitet za kulturna zbivanja, a u njenom spratnom delu mesto je dobio memorijalni muzej senćanske jevrejske zajednice. 

Senćanska gimnazija - jedna od najstarijih u Vojvodini

Senćanska gimnazija jedna je od najstarijih srednjih škola u Vojvodini. Zgrada u kojoj se nalazi gimnazija sagrađena je 1884. godine, po projektu arhitekte Domokoš Berzenceija, a 1906. je rekonstruisana i proširena novim delovima. Domokoš Berzencei je za svoj plan na izložbi u Londonu 1908. godine dobio zlatnu diplomu.

U pitanju je 75 metara dugačka građevina, ukrašene glavne fasade koja gleda prema Glavnom trgu. Izgrađena je u stilu mađarske secesije. Pored Gimnazije, u istom objektu rade i Ekonomsko-trgovinska škola i Medicinska srednja škola. Godine 2018. zgrada je potpuno renovirana.

Vatrogasna kasarna - mešavina mađarske secesije i narodnog graditeljstva

Izgrađena je između 1903.-1904. godine. Projekt je uradio Bela Lajta (Leitersdorfer), mađarski arhitekta i talentovani sledbenik Edena Lehnera.

Kasarna je pravo remek-delo koje predstavlja mešavinu narodnog građevinarstva i mađarske secesije. Detaljna i fina izrada ukrasnih elemenata čini vatrogasnu kasarnu u Senti jednom od najkarakterističnijih objekata u stilu secesije.

Prema uličnom frontu su dve simetrične kule između dvorišne kapije, a unutar dvorišta je garaža sa četiri boksa, koje pojedinačno zatvaraju dvokrilna vrata. Krovni prekrivači od biber-crepa oslanjaju se na složenu konstrukciju unakrsno postavljenih dvoslivnih krovova. Dekorativna ornamentika je izvedena u malteru i harmonično kolorisana. Pored dekorativnih elemenata i sve funkcionalne aplikacije, kao što su oluci, izrađene su po projektu i unikatno zanatski izvedene. 

Osim navedenih znamenitosti, ne propustite Gradski muzej koji raspolaže zavičajnom zbirkom i ima dvanaest hiljada eksponata, značajan materijal iz paleontologije, arheologije i lokalne istorije, Kuću starih zanata koja krije zaostavštinu skoro potpuno nestalog salašarskog sveta, kao i celokupnu opremu 20 starih radionica, a ista broji više od 10 000 starih predmeta, Zavičajnu kuću Stevana Sremca u kojoj je 1855. godine rođen tvorac „Pop Ćire i pop Spire“, „Ivkove slave“, „Zone Zamfirove“, bogatstvo spomenika i sakralnih građevina.