Grad Valjevo - mesto gde se istorija krije iza svakog ugla

^{Tekst: Tanja Prolić}

Više o Valjevu

Retko koji grad u Srbiji se može pohvaliti činjenicom da je toliko znamenitih ličnosti rođeno na njegovom tlu kao Valjevo. Od istorijskih ličnosti kakvi su bili Ilija Birčanin, Prota Matija Nenadović, Aleksa Nenadović do ličnosti iz sveta  književnosti i umetnosti - Desanka Maksimović, Ljubomir Nenadović, Milovan Glišić, Ljuba Popović, velikana srpskog glumišta - Nenad Jezdić, Danijela-Nela Mihailović, Nebojša Milovanović, Voja Brajović, pevača Mikija Jevremovića i začetnika džez muzike Jovana Maljokovića do sportista - Miloša Teodosića, atletičarke Ane Subotić...

Ovaj grad, koji se prostire na nešto više od 905 km2, nalazi se na nadmorskoj visini od 185 metara i broji 82.169 stanovnika, a nastao je na raskrsnici drevnih puteva i više od šest vekova bio je mesto okupljanja trgovaca i putnika namernika. Tokom prošlih vekova valjevska kotlina je bila dovoljno prostrana da primi sve urbane sadržaje grada, međutim ubrzani razvoj prouzrokovan naglom industrijalizacijom sredinom 20. veka doveo je do toga da se današnje Valjevo širi dolinom Kolubare kao i uz obronke brda koja okružuju kotlinu.

Valjevo je administrativni, privredni i kulturni centar Kolubarskog okruga, koji čine još Mionica, Osečina, Ub, Lajkovac i Ljig.

Turistima ima da ponudi najrazličitije sadržaje - tu su Narodni muzej Valjevo osnovan 1870. godine, koji vodi kroz prošle vekove i otkriva bogatu prošlost tog kraja, Muselimov konak - najstarija sačuvana građevina u Valjevu u kojoj se nalazi stalna muzejska postavka posvećena Prvom i Drugom srpskom ustanku u valjevskom kraju, Kula Nenadovića - jedan od simbola grada Valjeva, kulturno-istorijski spomenik pod zaštitom države sa početka 19. veka, sa stalnom muzejskom postavkom, galerije „Moderna galerija Valjevo” osnovana 1985. godine na inicijativu čuvenog slikara Ljube Popovića, poseduje zbirku crteža i slika Popovića, oko sto vrednih dela u poklon-zbirci umetnika koji su izlagali u njoj, Internacionalni umetnički studio „Radovan Mića Trnavac“, u kojem je, od osnivanja 1997. godine, izlagalo više od 350 umetnika iz raznih zemalja.

Valjevo je grad spomenika i spomen-obeležja posvećenih velikanima srpske kulture i istorije: Proti Mateji Nenadoviću, Desanki Maksimović, vojvodi Živojinu Mišiću, Vuku Karadžiću, književniku Milovanu Glišiću, svetom vladiki Nikolaju Velimiroviću, majoru Milenku Pavloviću. Tu su i spomenik Borcima revolucije - Stevan Filipović podignut 1960. godine, kao i spomenik na Brankovačkom visu, posvećen stopedesetogodišnjici početka Karađorđevog ustanka.

Ne smeju se zaboraviti ni čuvena sela valjevskog kraja: Petnica (selo koje je naseljeno još početkom 15. veka - na samo kilometar od sela nalazi se Petnička pećina u kojoj su pronađena najstarija svedočanstva o životu ljudi u Zapadnoj Srbiji - arheološki lokalitet koji se nalazi ispred ulaza u pećinu jeste prvo kompletno neolitsko stanište u Srbiji staro 6.000 godina); Brankovina (koja je zavičaj brojnih znamenitih ličnosti srpske istorije i kulture - postojbina je čuvene porodice Nenadović); Lelić (najvažnija znamenitost jeste manastir Ćelije, pored manastirske crkve sahranjen je podgorski vojvoda Ilija Birčanin).

Tu su i prirodna bogatstva poput poznatog turističkog mesta - visoravni koja se nalazi u centralnom delu planine Maljen - Divčibare, reke Gradac koja se naziva smaragdnim biserom zapadne Srbije i njenog kanjona koji se smatra impozantnim remek-delom prirode, valjevskih planina koje su bogate planinskim rečicama živopisnog toka kao i izvorima hladne vode.

Mi smo za vas izdvojili tri znamenitosti koje ne biste trebali da propustite prilikom posete Valjevu:

Tešnjar - jedinstvena gradska celina iz 19. veka

Tešnjar je jedinstvena gradska celina koja je sačuvala svoj izgled iz 19. veka . Da bismo bolje razumeli ovu znamenitost, „zavirimo” u istoriju Valjeva.

Valjevo je od davnina poznatno kao trgovačko mesto, a za vreme vladavine Osmanlija pretvoreno je u kasabu i sedište nahije, s orijentalnim duhom i načinom života. Tako je čaršija koja se proteže desnom obalom reke Kolubare, premda formirana kao srpski deo varoši početkom 19. veka, poprimila i orijentalni izgled.

U 19. veku bila je to drvetom građena celina, koja je zbog učestalih požara često obnavljana, ali je vremenom dobijala varoška obeležja karakteristična za kraj 19. i početak 20. veka. U 19. veku Tešnjar je „vrveo” od uličnih prodavaca, a kada padne noć, pretvarao se u šetalište. Tu su se momci i devojke upoznavali i uzimali. Ispred kuća se sedelo i razgovaralo. U čaršiji se vodio užurban život sve do sredine 20. veka, kada su počeli da odumiru tradicionalni zanati, a administrativni objekti bili izmešteni na drugu stranu grada.

Tešnjar se proteže desnom obalom reke, u samom centru naselja, baš preko puta mesta na kome su 1804. godine pogubljene istaknute ustaničke vođe: Ilija Birčanin i Aleksa Nenadović. Zašto naziv Tešnjar? Glavna ulica širine oko šest metara, stešnjena je između obale i padine brega, prilagođavajući se krivini toka Kolubare. Zbog toga je, smatra se, i ceo kraj dobio ime Tešnjar.

Okosnicu današnjeg sačuvanog jezgra čini dvadesetak kuća iz 19. veka, sačuvanih u prvobitnom obliku. Građene su u bondručnoj konstrukciji, kao prizemne ili niske spratne zgrade sa dućanima i zanatskim radnjama u prizemlju i najčešće pokrivene ćeramidom. Dvorišta su kaldrmisana, uzana, dugačka, sa dosta cveća i drveća. Danas je Tešnjar jedna od retkih gradskih celina u Srbiji koja je uspela da sačuva duh zanatsko-trgovačkog centra iz 19. veka.

Od starih zanata u Tešnjaru su danas prisutni:  grnčarski, obućarski, voskarski, trukerski, krojački za narodno odelo i berberski.

Tešnjar je danas sa više desetina ugostiteljskih objekata nezaobilazno mesto za izlaske, kako meštana tako i turista. Najpoznatiji valjevski letnji festival su Tešnjarske večeri - međunarodna, kulturna, turističko-privredna manifestacija koja predstavlja smotru pozorišnog i filmskog stvaralaštva, književnika, izdavača, knjižara, vrhunskih autora u oblasti klasičnog i savremenog muzičkog stvaralaštva te ostvarenja u oblasti likovne umetnosti. Tešnjarske večeri organizuju se od 1987. godine i održavaju se tradicionalno svake godine u mesecu avgustu.

Zgrada okružnog suda - monumentalno zdanje i značajno arhitektonsko rešenje

Da li ste znali da je prvi sud u Srbiji osnovan upravo u Valjevu 13.01.1809. godine? Njegov osnivač, a ujedno i prvi predsedavajući, bio je Prota Matija Nenadović. U Valjevskoj nahiji održana je prva narodna skupština, napisan je i pročitan prvi zakon, izabrane prve sudije.

Praviteljstvujušći sovjet serbski (jedan od centralnih organa vlasti u ustaničkoj Srbiji), dao je naredbu o osnivanju nahijskih magistrata (sudova), čije je ispunjenje počelo tek 1809. godine. Sud u Valjevu je pružio veliki doprinos uvođenju zakonitosti i uspostavljanju reda u mladoj državi. Danas, više od dva veka kasnije, Viši sud u Valjevu verno opravdava svoje autentično i vredno mesto u istoriji pravosuđa.

A sada više o impozantnoj građevini Višeg suda. Zgrada je podignuta za potrebe Okružnog suda 1906. godine na mestu stare zgrade suda, kuće Jevrema Obrenovića, u kojoj je rođena knjeginja Persida. Projektant je bio arhitekta Jovan Ilkić iz Beograda (koji je projektovao i monumentalno zdanje Narodne skupštine u Beogradu).

Zgrada je na uglu dveju glavnih ulica, simetričnog je tipa sa centralnim delom koji je pod uglom i koji razdvaja dva bočna krila. Sastoji se od prizemlja i sprata. Građena je od tvrdog materijala. Monumentalno stepenište postavljeno je centralno. U stilskom pogledu zgrada ima izražen monumentalni karakter sa fasadom čija obrada ukazuje na klasicističke elemente upotpunjene secesionističkom dekoracijom - rizaliti, pilastri, lučno zasvedeni otvori, timpanoni, balustrade, krovni i međuspratni venci, figure na uglovima i dr.). Nad glavnim ulazom je balkon.

U arhitektonskom smislu, ova zgrada ubraja se u red najmonumentalnijih građevina podignutih u Valjevu početkom prošlog veka. Predstavlja značajno arhitektonsko rešenje u stilskom pogledu.

Zgrada Gimnazije - kombinacija akademske arhitekture i secesije

Valjevska gimnazija osnovana je 1870. godine, kao dvorazredna Gimnazijska realka. Godine 1906. Gimnazija se uselila u svoju sadašnju zgradu.

Još jedno velelepno zdanje podignuto 1906. godine (izgradnja je počela 1904. godine). Izgrađena je po projektu dvojice uglednih srpskih arhitekata toga vremena - Dragutina Đorđevića i Dušana Živanovića (po kompoziciji je slična Trećoj muškoj gimnaziji u Beogradu, koja je delo istih autora).

Zgrada valjevske Gimnazije projektovana je u maniru tadašnjih javnih građevina u kombinaciji akademske arhitekture i secesije. Po svojoj kompoziciji u pitanju je simetrična građevina, sa specifično rešenim centralnim delom, koji je posebno naglašen i u kome je postavljen centralni ulaz sa koga se stupa na široko stepenište, koje vodi do reprezentativne svečane sale na spratu.

Sve fasade, a naročito ulična, bogato su ukrašene. Od dekoracija tu su: venci, stubovi, karijatide, reljefi sa ljudskim figurama, horizontalne kanelure itd. Na centralnom delu ulične fasade, na istaknutom mestu, ispred velikih lučnih prozora na svečanoj sali postavljene su biste Dositeja Obradovića, Vuka Karadžića i Ljube Nenadovića. Biste su delo jednog od najvećih srpskih vajara, Đorđa Jovanovića.

Valjevska gimnazija je 2014. godine ustanovila Galeriju znamenitih tako što su u školskim prostorima postavljeni portreti najznačajnijih ličnosti srpske i svetske nauke i kulture.

U ovom trenutku Galerija znamenitih ima više celina. Donji hol Valjevske gimnazije - Dositej Obradović, Vuk Karadžić, Petar Petrović Njegoš, Ljuba Nenadović, Mihailo Petrović - Alas, Jovan Cvijić, Nikola Tesla, Milutin Milanković, Josif Pančić, Mihailo Pupin. Centralni deo gornjeg hola Valjevske gimnazije - najznačajniji učenici Valjevske gimnazije: Desanka Maksimović, Vladika Nikolaj Velimirović, Gordana - Doda Babić, Branislav Petronijević, Ljubica Marić, Ljuba Popović, Petar Pajić.

Ako tražite domaću destinaciju u kojoj možete da obiđete značajne kulturno-istorijske spomenike, uživate u netaknutim prirodnim predelima, kao i u dobroj gastronomskoj ponudi, neka vaš izbor padne na Grad Valjevo.