Varvarin - mesto gde se čuvaju tradicija i običaji

^{Tekst: Tanja Prolić}

U ovoj opštini Rasinskog upravnog okruga, na površini od 248 kvadratnih kilometara, živi skoro 18 hiljada stanovnika. 

Opština Varvarin zauzima najveći deo znatno prostranije regije Temnić koja se nalazi između Velikog i Zapadnog Pomoravlja. Pripadaju joj južni i jugoistočni delovi planine Juhor, istočni obronci Gledićkih planina, delovi aluvijalnih ravni na levim obalama Velike i Zapadne Morave. 

Istorija ovog kraja seže u daleku prošlost. Na teritoriji opštine su bile formirane ljudske zajednice još u periodu starčevačke kulture, a o načinu sahranjivanja najstarijih žitelja ovih krajeva saznajemo na osnovu nekropole koja je pronađena u selu Maskare, poznatija pod nazivom „Bedem“ i datira iz šestog veka nove ere. Mi ćemo se pozabaviti kulturno - istorijskim znamenitostima koje su nastale kasnije, u prethodna dva veka. U tom vremenskom razdoblju naš narod su dočekali brojni ratovi i turobne godine, napadi različitih okupatora, ali vera, hrabrost i rodoljublje nisu izostali. 

Mesto Varvarinske bitke i spomenik grofu Orurku - odlučujuća bitka i slavna pobeda

Jedna od najvažnijih bitaka tokom Prvog srpskog ustanka odvijala se u neposrednoj blizini današnjeg Varvarina, kod Sastavaka, na Varvarinskom polju, gde se spajaju Južna i Zapadna Morava i rađaju najveću i najlepšu srpsku reku, Veliku Moravu, septembra 1810. Bitka je trajala više dana, a odlučujući bojevi koji su se odigrali krajem septembra, trebali su da spreče dalje napredovanje turske vojske, koja je pod vođstvom Huršid-paše zauzela Kruševac i celu Kruševačku nahiju. Međutim, daljem širenju Osmanlija na put su stali zajedničkim snagama srpski ustanici i ruska carska vojska, na čijem čelu je bio grof Josif Kornilovič Orurk. Pored grofa, od srpskih starešina, istakla su se značajna imena srpske istorije: hajduk Veljko Petrović, Mladen Milovanović, Stanoje Glavaš, obor knez Jevta Brkić, barjaktar Mileta Radojković, Uzun Mirko Apostolović, paraćinski vojvoda Ilija Barjaktarević. Herojstvom se naročito istakao srpski megdandžija Jovo Kursula, koji je u dvoboju pred samu bitku lišio života Omer-agu Crnog Arapina.

Znamenito mesto nalazi se na prostoru odvijanja ove bitke. Spomenik obeležava veliku pobedu srpskih i ruskih ratnika udruženih nad Turcima, 1810. godine, na Varvarinskom polju. Podignut je na stogodišnjicu bitke tj. 1910. godine (otkrivanju spomenika su prisustvovali kralj Petar I Karađorđević i njegov sin prestolonaslednik Aleksandar lično) kao obelisk od svetlo sivog mermera na masivnom postamentu zidanom od kvadera pešćara. Uklesan je i tekst sa slovima premazanim crnom bojom: „Grofu Orurku zapovedniku ruske vojske u boju na Varvarinskom polju i ostaloj braći Rusima borcima i junacima u spomen stogodišnjice boja zahvalni Temnićani 1910.”, oko medaljona „U slozi Slovenima snaga”, a na postamentu je potpis autora Đ. Bertoto, Beograd. Oko spomenika je postavljena ograda od kovanog gvožđa. 

U Varvarinu, nedaleko od crkve, podignut je spomenik i hrabrom Jovi Kursuli i srpskim junacima.

Knez Miletina vodenica - istorijski značaj njenog vlasnika

Na Kalenićkoj reci, u naselju Varvarin, nalazi se ova značajna istorijska znamenitost koju je početkom 19. veka sagradio Mustafa-aga iz Jagodine, čije žena i kćerka su je prodale knezu Mileti.

Knez Mileta Radojković (1778-1852) bio je učesnik Prvog i Drugog srpskog ustanka, prvi i najznačajniji knez Jagodinske nahije i veliki serdar Rasinski. Kao istorijska ličnost knez Mileta je ostao upamćen po tome što je 1835. godine predvodio najveću bunu protiv kneza Miloša Obrenovića - Miletinu bunu. Cilj pobunjenika bio je da ustavom ograniče kneževu vlast što su i ostvarili. Knez je bio primoran da u Kragujevcu, tadašnjoj prestonici Srbije, donese Sretenjski ustav, kojim su mu prava bila ograničena i delimično preneta na Državni savet. Sahranjen je u Varvarinu, pored crkve Uspenja Presvete Bogorodice. 

Neko od naslednika kneza Milete je, prema legendi, izgubio vodenicu u opkladi i ona je otišla u ruke porodice Vesić. Sa druge strane, članovi porodice Vesić tvrde da je legenda netačna zato što je njihov predak kupio vodenicu, a tapija postoji i dan danas.

Vodenica je sagrađena kao objekat narodnog graditeljstva, sa radnim delom od brvana, u kojem su četiri kamena za mlevenje, sobom za vodeničara od čatme i sopčetom iznad nje. Krov na četiri vode je izvorno bio pokriven ćeramidom, ali je u nekoj od adaptacija urađena zamena biber - crepom. Vodenični mehanizmi, koji su prvobitno bili drveni, zamenjeni su  i umesto njih su tu postavljena metalna kola. 

Još jedan primer narodnog graditeljstva je i kuća sagrađena polovinom 19. veka u selu Marenovo, u moravskom stilu, koja i dan danas odoleva vremenu.

Kuća Mirka Tomića - dom heroja NOB-a

Ovaj spomenik kulture datira iz perioda Drugog svetskog rata. Nalazi se u naselju Parcane. Pod okriljem je Zavoda za zaštitu spomenika kulture Kraljevo. 

U pitanju je rodna kuća Mirka Tomića (1909-1943), narodnog heroja koji je bioznačajna ličnost Komunističke partije Jugoslavije i NOB-a. U svom rodnom mestu je među tadašnjom omladinom propagirao ideje o komunizmu i bio član Glavnog odbora Zemljoradničke levice. Mirko Tomić bio je jedan od osnivača Jastrebačkog partizanskog odreda a u gradovima centralne Srbije organizovao je velike narodne zborove. Ovaj aktivni komunista, koji je tokom svog života više puta hapšen i zatvaran, ranjen je u Beogradu gde je i preminuo 17. januara 1943. godine.

Rodna kuća narodnog heroja Mirka Tomića bila je prizemna građevina, pravougaone osnove sa krovom na četiri vode pokrivenim biber-crepom. Građena je drvenom konstrukcijom sa ispunom od smeše blata i slame. 

Danas ona više ne postoji, a na njenom mestu ostali su temelji zarasli u korov. Zavod ne poseduje tehničku dokumentaciju tako da rekonstrukcija spomenika kulture nije moguća.

Dom kulture - značajna kulturna ustanova

Dom kulture oformljen je spajanjem Narodnog univerziteta i Narodne biblioteke, 1979-1980.godine. Važnu ulogu u realizaciji ovog projekta imao je Radomir Anđelković, prvi direktor Narodne biblioteke, a u to vreme i sekretar SIZ-a. 

Tada se krenulo i sa izgradnjom novog objekta u samom centru Varvarina, svečano otvaranje je priređeno 4. jula 1988.godine, na Dan borca, pod imenom „Heroj Mirko Tomić”, a otvaranju je prisustvovao i ministar kulture Vasilije Tapušković, budući da je Dom kulture građen pod pokroviteljstvom Ministarstva za kulturu. Interesantan je i detalj koji se može primetiti samo iz ptičje perspektive, a radi se o obliku zgrade koja ispisuje četiri ćirilična slova S i podseća na centralni deo današnjeg grba Republike Srbije.

Danas se u objektu Doma kulture nalazi Opštinska biblioteka Varvarin, sa bogatim bibliotečkim fondom, ali i nova moderna bioskopska sala sa 250 sedišta, mini poetski atelje, konferencijska sala, odeljenje Muzičke škole „Stevan Hristić“ iz Kruševca. U ovom objektu postoji i jedan zanimljiv detalj, oslikani zidovi detaljima iz istorije i narodnog folklora temnićkog kraja u stilu moravske naive, delo slikara naivca Zorana Anđelkovića Keca.

Srpska istorija se u najmanju ruku može nazvati burnom, na tlu naše zemlje smenjivali su se razni osvajači, odigravale odlučujuće bitke i vodili brojni ratovi, ali i iznedrili heroji koji su pokazali šta je to hrabrost i rodoljublje. U to se možete uveriti obilaskom Varvarina jer su neki od njih ostavili zaveštanje upravo na teritoriji ove opštine. Na teritoriji ove opštine se nalazi i hram Svetog Jovana Krstitelja, u Orašju, zadužbina svetog kralja Milutina Nemanjića, ali i Manastir Svetog Luke u Bošnjanu koji datira iz perioda srpskog kneza Lazara Hrebeljanovića. Takođe, posetom ovoj opštini Rasinskog okruga možete se bolje upoznati sa foklorom i običajima našeg naroda. U gradu Varvarinu se triput godišnje održavaju vašari - 12. jula (Petrovdan), 28. avgusta (Velika Gospojina) i 8. novembra (Mitrovdan). Pre nešto više od jedne decenije pokrenut je i „Etno festival“ koji se organizuje u okviru obeležavanja 23. septembra, Dana opštine Varvarin.