Opština Ivanjica - oaza netaknute prirode i riznica bogate istorije

^{Tekst: Tanja Prolić}

Teritorija opštine Ivanjica nalazi se na jugozapadu Srbije i leži na obalama reke Moravice, začetnice Zapadne, a potom Velike Morave. 

Opština Ivanjica se nalazi u delu naše zemlje poznatom kao Starovlaško-raška visija. Sa istoka se graniči sa opštinama Raškog okruga: Kraljevom, Raškom i Novim Pazarom, a sa zapada sa opštinama Zlatiborskog okruga: Ariljem, Novom Varoši i Sjenicom. Sa severa se graniči sa opštinom Lučani iz istog okruga. Teritorijalno spada u najveće opštine u Srbiji, zauzimajući šesto mesto sa površinom od 1.090 km2.

Kako je opština Ivanjica smeštena u živopisnoj kotlini i okružena planinskim vencima Golije, Javora, Mučnja, Čemerna i Radočela, smatra se oazom netaknute prirode, mira, čistog vazduha, ali i domom toplih i gostoprimljivih domaćina.

Prvi pomen imena ovog grada seže u daleku 1505. godinu, a u pitanju je zapis koji se nalazi u knjizi zaduženja, a koja se čuva u Dubrovačkom arhivu u Hrvatskoj.  Ivanjica je za varošicu proglašena 16. juna 1866. godine ukazom kneza Mihaila Obrenovića.

Ivanjička crkva koja se izdigla iz pepela

Crkva Svetog cara Konstantina i carice Jelene se nalazi u centru Ivanjice. Podignuta je u 19. veku, od 1836. do 1838. godine prilozima naroda, i jedini je objekat iz tog doba u ovoj opštini. Crkva je živopisana 1862. godine, a živopis, koji je delo slikara Dimitrija Posnikovića, je u celosti očuvan. O njenom napretku starao se lično knez Miloš Obrenović. Crkva Svetog cara Konstantina i carice Jelene je “preživela” dva požara u kojima je izgorela čitava varoš. Ova sakralna građevina je veoma posećena kako od žitelja Ivanjice, tako od strane turista.

Crkva Lazarica (Palibrčki grob) - mesto gde je sahranjen Boško Jugović?

Crkva Lazarica udaljena je četiri kilometra od grada, na brdu iznad Ivanjice i na 780 metara nadmorske visine. Crkva se naziva Lazarica jer je posvećena knezu Lazaru. 

Prema predanju, na ovom mestu sahranjen je Boško Jugović. Naime, po narodnim kazivanjima, pre skoro jednog veka u Stari Vlah je došao čovek koji je pronašao grobni kamen i ruševine od crkve na planini iznad Ivanjice, te je rekao meštanima da je u pitanju grob Boška Jugovića koji je ranjen na Kosovu, a koji je došao tu i preminuo, a da mu je crkva podignuta za pokoj duše. Godine 1929. građevinar iz Ivanjice Blagoje Luković, podigao je crkvu na tom mestu i posadio devet hrastova koji simbolizuju devet Jugovića. I zaista, tokom kopanja temelja, otkriven je jedan srebrni oklop težine četiri kilograma, što upućuje da je tu sahranjen neki vlastelin.

Hadži - Prodanova pećina - nalazi koji sežu u najraniju istoriju

Nalazi se u dolini Rašćanske reke, te je zbog toga nazivaju i „Rašćanska pećina“. Udaljena je sedam kilometara od Ivanjice, na putu za Guču, na oko 600 metara nadmorske visine. Zanimljiv podatak vezan za ovu pećinu je da je grupa studenata, na čelu sa profesorom Biološkog fakulteta u Beogradu dr Božidarom Ćurčićem, tu pronašla 25 novih vrsta pećinskih životinja (insekata), koje diljem sveta ili nisu poznate ili su vrlo retke.

Hadži-Prodanova pećina je naziv dobila po Karađorđevom vojvodi koji je u pećinu sklanjao zbegove. Ispitana dužina Hadži - Prodanove pećine je oko 400 metara i sastoji se od dva sprata. Donji sprat pored glavnog ima i dva sporedna kanala. Ulazni deo pećine je širine oko 3 metra i završava se suženjem iza koga se nalaze prostrane dvorane koje su dužine oko 50 metara i širine približno 15 metara. Desna strana ove dvorane pokrivena je bigrenim salivom i serijom plitkih bazenčića. U centralnom delu dvorane nalaze se debeli stalaktiti i stalagniti, a na stranama moćni salivi kao okamenjeni vodopadi. Dvorana se završava sa dva manja prodora-procepa. Gornji sprat počinje iz dvorane glavnog kanala i ispunjen je raznobojnim i raznovrsnim pećinskim nakitom.

Na inicijativu SO- Ivanjica i Turističke organizacije opštine Ivanjica pristupilo se istraživanju i uređenju pećine.

Prilikom iskopavanja u površinskom sloju i recentnom ukopu na samom ulazu u pećinu, pronađeni su fragmenti keramike iz starijeg gvozdenog doba (Basarabi kompleks), zatim su u geološkom sloju 2 ustanovljeni okresani kameni artefakti koji pripadaju gravetijenskom ili epigravetijenskom tehnokompleksu i datiraju iz vremena 20. ili 10. milenijuma p.n.e. (mlađi horizont). U geološkom sloju 5, ispitanom na površini od svega dva kvadratna metra, pronađeni su nalazi srednjeg paleolita, kao i velika količina kostiju pleistocenskih životinja.

Ovi nalazi su od ogromnog značaja jer pripadaju periodima koji u našoj zemlji nisu dovoljno istraženi.

Kako nalazi od kristala kvarca nisu karakteristični ni za srednji ni za rani gornji paleolit, Hadži-Prodanova pećina bi mogla da predstavlja jedno od najstarijih nalazišta u svetu na kome se javljaju artefakti od ovog materijala.

U drugoj polovini jula i početkom avgusta 2004. godine su nastavljena istraživanja i otkriveno je oko šezdesetak predmeta starih od 40 do 45 hiljada godina p.n.e. Reč je ostacima materijalne kulture neandertalaca. Većina pronađenih alatki je napravljena od kvarca. Pećina je bila privremeno stanište lovaca-neandertalaca i pećinskog medveda čija su lobanja, brojne kosti i zubi pronađeni u pećini.

Sa pravom se može reći da Hadži-Prodanova pećina predstavlja kombinaciju važnog turističkog, speleološkog i arheološkog objekta.
 
Iznova je sagrađena porušena crkva ispred pećine poznatija kao “Adžijina”, a Hadži-Prodanova pećina i plato ispred pećine su uređeni i otvoreni za turističke posete.

Spomenik đeneralu Dragoljubu - Draži Mihailoviću - oda vođi Ravnogorskog pokreta

Ovaj spomenik je podignut 2003. godine u čast vođe Ravnogorskog pokreta u Drugom svetskom ratu, rodom iz Ivanjice, Dragoljubu - Draži Mihailoviću. Nalazi se u centru grada i poznata je atrakcija svim turistima koji posećuju Ivanjicu.

Pored spomenika se nalazi dom (Čičin dom) sa idejom da preraste u Ravnogorsku biblioteku i muzej Ravnogorskog pokreta. Plato oko spomenika je uređen i zajedno sa kafeom “De Gaulle” predstavlja prijatno mesto za odmor i predah.

Krajputaši - jedinstveni spomenici palim herojima

Ovi spomenici predstavljaju jedinstvenu atrakciju i imaju veliki kulturno - istorijski značaj. 
Pre mnogo godina, seoski klesari u zapadnoj Srbiji su u meki kamen peščar urezivali likove vojnika koji su svoj život dali na bojištima, borivši se za Srbiju u Prvom i Drugom srpskom ustanku, kao i u Prvom svetskom ratu, a njihovi najbliži (roditelji, braća, sestre poginulih) su njihove spomenike postavljali kraj puteva. U kraju oko Ivanjice ima ih oko 540.

Sa prednje strane spomenika je uklesan lik vojnika sa oružjem - puškom ili sabljom, ponekim ordenom, vojničkom čuturom. Sa zadnje strane uklesan je epitaf i poneki podatak o poginulom koji je na određenim spomenicima uklesan i sa strane. Specifičnost ivanjičkih krajputaša jeste to što jedan spomenik može biti posvećen dvojici, pa čak i trojici poginulih vojnika.

Svi natpisi sadrže činjenicu da je vojnik ostao na braniku domovine, da mu kosti leže negde na bojištu, prigodne reči hvale ili zahvalnice. Ovi spomenici su podignuti sa željom da voljeni ne odu u zaborav.

Spomenici su visine između metar i metar i po, jednostavnog su oblika, pravougaonog preseka…U narodu su poznati i pod nazivom „kamene knjige”.

Spomenik majoru Iliću na Javoru - počast slavnom majoru

U prvom oslobodilačkom (Javorskom) ratu 1876. godine, srpska vojska nije imala puno uspeha. Porazna je bila Kalipoljska bitka koja se odigrala 24. juna 1876. godine, ali u bitkama vođenim u avgustu srpska vojska ipak uspeva da spreči turska napredovanja. U tim borbama naročito se ističe major Mihailo Ilić koji je predvodio Moravičane i slavno poginuo 24. avgusta 1876. godine. O tom događaju govori spomenik podignut 1907. godine.

Na kvadratnom postolju od krečnjaka postavljen je obelisk od belog studeničkog mermera, kvadratne osnove sa piramidalnim završetkom. Udaljen je od Ivanjice 36 km i nalazi se na Javoru, na brdu iznad bivše carinarnice, na mestu gde je bila granica sa turskom carevinom. U okolini spomenika se nalaze humke koje predstavljaju počivalište poginulih junaka iz Javorskog rata.

Rimski most u selu Kumanica - građevina integrisana u prirodu

U selu Kumanica, u pravcu prema planini Goliji, u blizini stare zapuštene vodenice - potočare, nalazi se stari kameni most preko reke Moravice. Danas ovaj most koriste samo pešaci, a oko njega se granaju brdski putići od kojih jedan vodi za selo Erčege. Most je sa svih strana okružen zelenilom, te se prosto integriše u prirodu i ne deluje kao nametnuta građevina već kao sastavni deo pejzaža.

Usko korito planinske reke Moravice premošćeno je jednim svodom polukružnog oblika, koji se svojim oporcima, upornjacima, preko ne baš izraženih obalnih stubova, oslanja na stenovite obale reke. Obale reke Moravice su uglavnom od glinenih škriljaca, koji su jednim delom upotrebljeni u konstrukciji mosta. Manji deo čeonog zida, uz čela svodova, ozidan je krupnim lomljenim kamenom, dobro izčivijanim uz čelo svoda. Ostali, mnogo veći deo, konstruisan je od pločasto lomljenog kamena, od krupnih pločastih komada škriljaste stene koje ima gotovo u neograničenim količinama u okolini. Zbog činjenice da je konstruisan od različitih materijala, veruje se da je most građen u više vremenskih razdoblja.
Na uzvodnoj strani mosta, u selu Kumanica, na desnom obalnom stubu, postoje ostaci nepravilno izvedenog kljuna odnosno ostaci neke vrste zaštitnog zida, koji je imao za cilj da velike vode Moravice usmeri ispod svoda i na taj način zaštiti vertikalni krilni zid mosta.

Širina mosta iznosi 2,40 m i to je istovremeno i širina kolovoza, a ukupna dužina mosta (sa stubovima) iznosi oko 14 m, veličina lučnog otvora je 6,72 m, a visina oko 4.
Otvor ovog mosta sličan je jedinom očuvanom otvoru na mostu preko reke Uvac. Sudeći po njegovoj tehnici, on bi mogao biti građen u isto vreme kad i mostovi u Prizrenu, dakle u 15. veku.

Premda je u tradiciji ovog kraja most poznat pod nazivom „Rimski most“, u njegovoj konstrukciji nema ničeg rimskog. Međutim, moguće je da u narodu živi pamćenje na ostatke nekog puta iz rimskog vremena, pa se pretpostavlja da je na ovom istom mestu bio i most.

Manastir Pridvorica - značajan srednjovekovni spomenik Moravičkog kraja

Na udaljenosti od 28 km jugoistočno od Ivanjice, nalazi se selo Pridvorica i u njemu manastir koji je tipični predstavnik srednjovekovne raške škole po svojim arhitektonskim karakteristikama. Jedan je od najznačajnijih srednjovekovnih spomenika u moravičkom kraju.

Ova sakralna građevina se pominje u Nemanjinoj povelji datoj manastiru Studenica kao manastir u kome su boravile monahinje. 

Manastirska crkva izgrađena je kao jednobrodna, jednokupolna građevina sa polukružnom apsidom na istoku. Spoljna fasada je ukrašena frizom slepih arkada. Crkva predstavlja kulturno dobro i spomenik kulture od velikog značaja. Prema legendi, ovu crkvu podigao je sluga, verovatno plemić - vazal Stefana Nemanje, oko 1195. godine, u isto vreme kada je rodonačelnik Nemanjića završavao izgradnju manastira Studenica.

Manastir Kovilje - kulturni i duhovni centar ovog kraja

Na 29 km jugozapadno od Ivanjice, u selu Smiljevac, nalazi se ovaj manastirski kompleks koji čine dve crkve - prva posvećena Svetim Arhanđelima Mihailu i Gavrilu, a druga Svetom Nikoli.

Crkva posvećena Svetim Arhanđelima smeštena je u pećinskom delu stene. U pitanju je jednobrodna građevina sa oltarskom apsidom. Crkva Sv. Arhanđela spada u red takozvanih pećinskih hramova isposničkog tipa. Smatra se da je izgrađena u 12. veku, a prvi put se pominje 1606. u Kruševačkom pomeniku. Raški mitropolit Gavrilo obnovio je manastir 1644. godine i u njemu ostao sve do izbora za patrijarha. Tada je izgrađena crkva Sv. Nikole, koja je većih dimenzija od nje. 

Crkva posvećena Svetom Nikoli ima pravougaonu osnovu i slepu kupolu. Od živopisa iz 13. veka, koji je sačuvan samo u fragmentima, dobro su sačuvani likovi svetitelja.

 Manastir je imao ogroman značaj kao kulturni i duhovni centar ovog kraja. U njemu je otvorena jedna od najstarijih škola u Srbiji godine 1867. 

Spomenik revolucije - mozaik poznatog stvaraoca

Delo je poznatog likovnog stvaraoca i revolucionara Đorđa Andrejevića - Kuna. Spomenik je u stvari mozaik veličine 5×2,4 m, i prikazuje ustanak, borbu i pobedu protiv okupatora.

Kameni most - najveći jednolučni most na Balkanu

Kameni most u Ivanjici je najveći jednolučni most na Balkanu, građen po principu klinova, bez vezivnog materijala, od tesanog kamena sa majdana u Raščićima. Dužina luka koji spaja dve obale Moravice iznosi 24 metra.

Most su, na početku prošlog veka (1904. - 1906.), gradili italijanski majstori sa gorepomenutim ivanjičkim preduzimačem Blagojem Lukovićem. Most se još uvek koristi za saobraćaj i prelazak pešaka.

Hidrocentrala koja radi duže od jednog veka

Gotovo u centru grada, na Moravici, podignuta je drvena brana, visoka 8 m, široka 3,5 m, sa potrebnim ispustima i prelivima za veliku vodu. Sa leve strane, usečen u stenu, izgrađen je dovodni otvoreni kanal dužine 80 m, širine 3,5 m. Pad vode je iznosio 8 m. Zgrada hidroelektrane bila je prizemna, a kasnije su joj dograđena dva sprata.

Elektrana je počela sa radom 19. decembra 1911. godine, a podignuta je zahvaljujući viziji i pregalaštvu 11 trgovaca i preduzimača. Struja je u Ivanjicu uvedena samo dvadesetak godina posle Njujorka i 18 posle Beograda, a pre mnogih velikih gradova. Ivanjička hidrocentrala je i danas u upotrebi.

Kada se govori o prirodnim krajolicima ovog kraja važno je spomenuti najviši vrh Golije Jankov kamen (1833 m) za koji su vezane mnoge legende. Jedna od njih kazuje da je čovek po imenu Janko zanoćio kraj Košaninovog jezera. Probudivši se u ponoć ugleda vilinu arenu oko sebe. U strahu poče da beži i stiže do vrha planine Golije. Okrete se i ugleda vilu koja ga je vijala, a kada ju je pogledao u oči okamenio se, odatle naziv.

Ukoliko ste ljubitelj aktivnog odmora ili opuštanja u zelenim krajolicima, ili pak volite da istražujete srpsku istoriju i tradiciju, opština Ivanjica je pravi izbor za vas.