Istorijsko bogatstvo u srcu Srema: Obilazimo opštinu Rumu!

^{Tekst: Tanja Prolić}

Srem je jedna od tri geografske regije u Vojvodini koju okružuju Dunav sa severa i istoka i Sava do ušća u Dunav, s juga. U Sremu se nalazi jedini nacionalni park u Vojvodini i najstariji nacionalni park u Srbiji - NP „Fruška gora", koji nastanjuje više od 1.500 vrsta biljaka, 220 vrsta ptica, 60 vrsta sisara i 23 vrste vodozemaca i gmizavaca, kao i 2.000 do sada registrovanih vrsta gljiva. Pored Fruške gore tu je još jedno značajno prirodno bogatstvo - Specijalni rezervat prirode „Obedska bara", prostrani močvarno-šumski kompleks smešten u jugoistočnom Sremu, u kome se nalaze stoletne mešovite šume hrasta lužnjaka, bresta i jasena, zajedno s isto tako mešovitim kolonijama ptica-močvarica.

Na pomen ove geografske regije mnogima se kao asocijacija jave i čuvena fruškogorska vina i specijaliteti u čiju čast se održavaju brojne gastronomske manifestacije. Ali ono što takođe ovu regiju čini autentičnom jesu opštine koje se u njoj nalaze sa brojnim istorijskim spomenicima koji ih krase. Jedna od njih je opština Ruma, prepuna znamenitosti. Najznačajnije od njih slede u nastavku!

Dom vojske - povratak nekadašnjeg sjaja

Ova građevina datira sa početka 20. veka i spada u red najznačajnijih građevina u Rumi, njen arhitektonski ukras po kome je ovaj grad u Sremu bio prepoznatljiv.

Zdanje je prvobitno bilo Hrvatski dom, a njegov nastanak rezultat je komplikovanih odnosa između Hrvata i Nemaca u Sremu, zapravo, međusobno okrivljivanje ova dva naroda da jedni imaju nameru da pohrvate sremske Nemce, a drugi da germanizuju slovensko stanovništvo. Godine 1907. počelo je prikupljanje sredstava za izgradnju ovog objekta u kojem bi se stacionirala i radila sva hrvatska društva.

Veruje se da je autor projekta bio čuveni osiječki arhitekta Viktor Aksman (Vladoje Aksmanović), kao i to da su planovi za ovu građevinu inicijalno bili urađeni za Osiječko kazalište, ali kako su oni odustali od toga, jedan je Rumljanin iz porodice Benčić, koji je u tom vremenskom periodu radio u Osijeku, doveo Aksmana i on je za izgradnju Hrvatskog doma ponudio svoj modifikovani projekt. Hrvatski dom je završen pet godina nakon početka prikupljanja sredstava za gradnju, međutim bilo je neophodno da prođe još neko vreme dok nije stavljen u funkciju. Nakon završetka izgradnje u objektu su se smestila rumska hrvatska društva.

Građevina je u stilu secesije sa, i danas prepoznatljivim, krovom u obliku petostrane lučne kupole i ovalnim prozorima sa bojenim staklima. Tu su i statue dede i unuka kao umetnička alegorija predaje i očuvanja narodne kulture, smeštene u gornjem delu pročelja. U međuvremenu je zgrada delimično izmenila svoj izgled. U originalnoj formi pročelje je činio trodelni otvoreni trem, oslonjen na dva masivna stuba, koji je kasnije zazidan. Iznad ovog dela je polukružni prozor, a nad njim je ranije bila i trodimenzionalna figura sokola raširenih krila.

Građevina je s godinama menjala i namene. Tokom trajanja Prvog svetskog rata bila je pretvorena u bolnicu, a nakon toga je zgradom službeno gazdovala Hrvatska seljačka zadruga sve do 1958. godine, kada je poklonjena Saveznom sekretarijatu za narodnu odbranu. U drugoj polovini 20. veka, tačnije šezdesetih i sedamdesetih godina, Dom postaje omiljeno mesto omladine ovog grada; u zgradi su se održavale proslave, koncerti i igranke. Tokom devedesetih godina zgradu su koristili ljudi koji su usled Građanskog rata napuštali svoje domove, a sredinom prošle decenije je napuštena.

Ova građevina je ipak dočekala neko bolje vreme i konačno će ponovo zablistati starim sjajem. Sredinom prošle godine počeli su radovi na obnovi, a kompletna restauracija bi trebalo da se završi u aprilu ove godine. Nakon obnove u njoj će biti smeštena Gradska bibloteka „Atanasije Stojković".

Hram Silaska Svetog Duha na apostole i ikonostas slavnog srpskog slikara

Ova sakralna građevina vezuje se sa dve značajne ličnosti - jedna je ostavila neizbrisiv trag u srpskom slikarstvu, a druga je vrsni arhitekta, dok su ktitori bili članovi jedne ugledne porodice.

U pitanju je objekt velikog duhovnog nasleđa koji se nalazi u centru Rume. U periodu od 1851. pa do 1905. godine, ova bogomolja je bila posvećena Svim svetima, a nakon toga je, uz blagoslov Srpske pravoslavne crkve, imenovana u Hram Silaska Svetog Duha na apostole i to u čast ktitora kojima je upravo ovaj praznik bio krsna slava. Takođe, sve do 1905. godine crkveni obredi u ovoj sakralnoj građevini odvijali su se na srpskom i na grčkom jeziku - a evo i zašto.

Crkva Svih Svetih spominje se još krajem 18. veka, premda nije bila poznata njena tačna lokacija. Zna se samo da nije bila na mestu današnje, u centru grada. Takođe, poznato je i to da je bila podignuta od čamovih dasaka, kao i to da je bila u lošem, trošnom stanju. Zna se da njena lokacija, kao i dve nove, nije odgovarala pravoslavnim trgovcima koji su pokupovali kuće u centru Rume krajem 18. veka. Ovim trgovcima, mahom grčkog porekla, a mnogi smatraju i cincarskog, zbog udaljenosti je bilo teško da zimi posećuju bogosluženja, a osim toga, neretko su bivali pokradeni pošto su im domovi ostajali nezaštičeni tokom trajanja službe. Mitropolit i Sremska županija su na njihove žalbe odgovorili davanjem dozvole za gradnju treće, nove crkve u centru Rume. Međutim, nastupio je austro-turski rat, zavladala kuga, pojavile su se administrativne i mnoge druge prepreke te je ona konačno završena tek polovinom 19. veka. Ova bogomolja je inače poznata i pod nazivom Grčka crkva, upravo zbog pravoslavnih trgovaca koji su nastanili centar Rume i koji su je posećivali.

U pitanju je jednobrodna građevina sa polukružnom oltarskom apsidom na istočnoj strani, i sa dominantnim, visokim zvonikom na zapadnoj. Bogatu fasadnu dekoraciju predstavljaju plitki pilastri koji ističu vertikalnu podelu, stepenasto uvučene polukružne niše i istaknuta zona potkrovnog venca duž cele bogomolje.

Za veličanstven izgled ove građevine zaslužna je jedna od najuglednijih porodica u Rumi na prelasku iz 19. u 20. vek - Maksimovići. Vasa i Marija Maksimović su, nakon smrti svoje kćerke jedinice Vere, sav su imetak zaveštali crkvi pomoću kojeg je ona i obnovljena.

Čuveni bečki arhitekta Herman Bole, izvršio je obimnu obnovu građevine od 1903. do 1905. godine: ikonostasa, rezbarije, zidnog slikarstva, zvonika, podova, kripte.

Kada je reč o ikonostasu ovog hrama, za njega se vezuje poznato ime srpskog slikarstva Uroš Predić. Naročito se ističe freska „Vaskrsenje Gospodnje" u kripti crkve, u kojoj je uklesan i epitaf čuvenog pesnika Laze Kostića, u znak sećanja na preminulu Veru Maksimović, ćerku jedinicu ktitora hrama. Upravo je ona ovom slavnom slikaru bila inspiracija za lik Presvete Bogorodice, a sama freska je ukrašena zvezdanim oreolom.

Izletište Borkovac - zelena oaza i mira i zabave

Zelena oaza na severu ovog grada, koja privlači sve veći broj posetilaca ne samo iz okoline nego iz čitave Srbije, zove se Borkovac. Ovo i ne čudi, imajući u vidu šta sve ovo izletište, koje je dobilo ime po borovima kojima je prošarano, ima da ponudi.

Ono što je specifično, jeste činjenica da ono ispunjava različite zahteve posetilaca te je pravo odredište kako za one koji žele da uživaju u miru i relaksaciji, ali i za sve ljubitelje aktivnog odmora.

Tu su šumske staze i stogodišnja stabla za sve one koji su skloni aktivnom boravku u prirodi. Borkovačko jezero, formirano pregrađivanjem potoka Borkovac početkom sedamdesetih godina prošlog veka, na godišnjem nivou poseti čak nekoliko desetina hiljada kupača. Takođe, ono je omiljena destinacija i za pecaroše koji tragaju za somovima i šaranima.

Šta više, kako bi posetiocima bio pružen kompletan ugođaj, tu su i moderni i udobni smeštajni kapaciteti, ali i različiti ugostiteljski objekti.

Ono po čemu je ovo izletište u opštini Ruma takođe poznato je sportski kompleks, otvoren pre sedam godina, s akcentom na olimpijski bazen koji tokom letnjih meseci dnevno poseti više od 1.000 ljudi. Osim toga, tokom kupališne sezone, bazen „Borkovac" nije samo mesto gde posetioci mogu da se osveže, već i da učestvuju u različitim zabavnim, sportskim i edukativnim aktivnostima, ali i da uživaju u muzičkim događajima i manifestacijama.

Borkovački izvor je u prošlosti opevao čuveni Rumljanin, Atanasije Stojković.

Važno je spomenuti ovog učenjaka koji je ostavio bogatu zaostavštinu, kada je u pitanju razvoj nauke, ali i književnosti. Ono po čemu je ovaj rođeni Rumljanin najviše poznat je „Fisika“, prva knjiga iz fizike na srpskom jeziku. Ovo trotomno delo Stojković je napisao u Budimu, na nagovor prosvetitelja Dositeja Obradovića. Ono, osim što sadrži značajne podatke iz oblasti fizike, obuhvata i astronomiju, minerologiju, meteorologiju, ali i botaniku i zoologiju. Njegova knjiga „O vazdušnom kamenju i njihovom poreklu" smatra se prvom knjigom o meteoritima na svetu.

Osim što se smatra utemeljivačem prirodnih nauka, bio je profesor i rektor univerziteta u Harkovu. Spadao je u najuticajnije intelektualce među Srbima na kraju 18. i s početka 19. veka Uživao je brojne privilegije, a odlikovao ga je i sam ruski car Aleksandra I.

Ovaj akademik, osim što je napisao „Fisiku“, zapravo prvu srpsku prirodnjačku enciklopediju, tvorac je dela „Aristid i Natalija", koje se smatra, takođe prvim, romanom u srpskoj kulturi. Uz sve to, bio je i prevodilac Novog zaveta na slavenoserbski.

Gomolava - jedan od najpoznatijih praistorijskih lokaliteta u Evropi

Ovaj praistorijski arheološki lokalitet nalazi se kod sela Hrtkovci, u neposrednoj blizini Rume, na levoj obali Save. Gomolava svedoči o tome da je šira teritorija Rume bila nastanjena još u periodu praistorije, zapravo, tokom šest milenijuma. Ovome su doprineli umerena kontinentalna klima, plodna zemlja, dobar geografski položaj i blizina glavnih saobraćajnica.

U pitanju je kompleksno nalazište koje podrazumeva arheološke slojeve od kasnovinčanskog perioda, preko neolita i ranog bronzanog do gvozdenog doba. Istraživanja Gomolave su počela početkom prošlog veka, a sistematski radovi sa kojima se krenulo 1950-ih i dalje, sa prekidima, traju. Jedan od najvažnijih nalaza sa ovog lokaliteta, jednog od najpoznatijih na Starom kontinentu, jeste statueta dvoglavog idola koja datira iz vremena oko 4.700 godine pre nove ere.

Na osnovu znamenitosti koje opština Ruma ima da ponudi i čuvenih ličnosti koje su vezane za njih, može se sa pravom zaključiti da se u srcu Srema krije pravo istorijsko i kulturno bogatstvo koje samo čeka da bude otkriveno. A svi oni koji više uživaju u boravku u prirodi i pogledu na zelena prostranstva, mogu baš u ovoj opštini da odmore svoj duh i telo.