Špicerov dvorac: „Kuća duhova'' u kojoj je snimao Klint Istvud

^{Tekst: Tanja Prolić} 

Na prelazu dva veka

Na samom prelasku iz 19. u 20. vek, tačnije 1892. godine, počela je gradnja ovog zdanja, danas poznatog i kao Stari dvorac. Sagrađen je šest godina kasnije i predstavljao porodičnu vilu bogatog zemljoposednika, Nemca Eduarda Špicera. On je bio jedan od trojice suvlasnika beočinske fabrike cementa.

Veruje se da je ova građevina, koja je jedan od najlepših secesionističkih zamkova u jugoistočnoj Evropi, rađena po projektu mađarskog arhitekte Imrea Štajndla, tvoraca čuvene zgrade Parlamenta u Budimpešti. Međutim postoji i drugo mišljenje koje glasi da je Špicerov dvorac delo Ignaca Alpara, takođe mađarskog arhitekte.

Tokom prošlog veka Špicerov dvorac prikazan je i na velikom platnu, i to ne samo u našoj zemlji. Naime, u njemu su snimani kadrovi filma „Ratnici" u kojem je glumio jedan od najpoznatijih američkih glumaca, legenda vestern žanra Klint Istvud. Špicerov dvorac može se videti i u mnogim filmovima domaće kinematografije, među kojima se ističe film Emira Kusturice „Crna mačka, beli mačor“. Juna 1997. godine ovo zdanje proglašeno je spomenikom kulture.

Danas lepota ove građevine bledi u nedostatku spasioca.

Simbol raskoši koji je pao u zaborav

Neposredno pred početak Drugog svetskog rata Špicerovi napuštaju Beočin i sele se u Nemačku. Narednih, ratnih godina, dvorac je služio kao zgrada nemačke vojne komande, a po završetku rata je nacionalizovan. Objekt je potom menjao namene, pa su u njemu bili smešteni gradska biblioteka, kulturni centar, radio-stanica, diskoteka i ekskluzivni restoran poznat širom Jugoslavije, sedište rukometnog kluba, a služio kao osnovna škola. Čak je i čuveni pesnik Mika Antić, koji je bio i vrsni slikar, koristio deo dvorca kao svoj atelje.

Osamdestih godina dvorac je izgubio namenu i tada je njegova lepota počela da gubi sjaj.
Danas ova građevina predstavlja simbol nemara: stakla na prozorima su polupana, vrata su iščupana, krov je urušen, a tavanice propale. Nekada velelepno zdanje je zapušteno i bačeno u zaborav, obraslo korovom, a kroz njegovu unutrašnjost danas prolaze samo vetrovi. Sada se može čuti samo njihov fijuk, dok su nekada prostorijama odzvanjali zvuci violine i glasovi stanara ovog zdanja, kao i njihovih gostiju tokom raskošnih balova koje su organizovali.

Jedinstven spoj starijih stilova i tada novog, modernog pravca

U pitanju je spratni objekt asimetrične osnove koji predstavlja spoj različitih stilova: romanike, gotike, renesanse i baroka, koji su stari stilovi, sa novim i modernim pravcem-secesijom. Arhitektura secesije je u tom periodu bila u ranoj fazi i ona će tek u kasnijim arhitektonskim delima jasno definisati estetska i stilska opredeljenja.

Kod ovog eklektičnog sklopa dekoracija i funkcija su usaglašeni na jedinstven način, karakterističan za prelaz vekova. Predstavlja zamisao da se „pomire" elementi starijih stilova s onim čije vreme tek dolazi. Građevina ima podrum, prizemlje, sprat i tavanski prostor.

Ono što se naročito izdvaja kod nje su brojni, nadasve nesvakidašnji, fasadni dekorativni elementi zmijolikih, žabolikih i zmajolikih oblika. Predstavljaju redak sklop dekorativnih detalja urađenih u keramici, malterskoj plastici, štuko-programu i kovanom gvožđu i vrlo interesantnih završetaka dimnjaka. Prema tekstu zapisanom u otkrivenom pergamentu, ovi neobični ukrasi su delo takođe neobičnog graditelja, o kojem će kasnije biti više reči.

Iznad ulaza nalazi se turul-ptica brižno nadvijenih krila, mitsko biće koje je poznato kao zaštitnik Hunskih plemena, ogromnih dimenzija.

Dekoracija objekta određena je svrsishodno i prema uglednom položaju ove veleposedničke porodice. Enterijeru je pažnja posvećena nešto kasnije i u njemu je jasno primetan duh varijante mađarske secesije kitnjastih oblika. Karakteriše ga bogata i raznovrsna ornamentika, a predano se radilo i na oslikavanju zidova sa različitim floralnim motivima.

U unutrašnjosti preovlađuju jarkoružičasta i svetloplava boja.

Najistaknutiji deo enterijera svakako je centralni hol kojim dominira kamin od zelene žolnai keramike, izrađen po specijalnim nacrtima fabrike Žolnai iz Pečuja. Zidovi ove prostorije obloženi su drvenom lamperijom isto kao i galerija na spratu sa balusterima urađenim u punom drvetu.

Pored centralnog hola ističe se i kupatilo sa zidanom kadom do koje se dolazi preko tri stepenika.

Kada je građen dvorac, pažnja je bila posvećena i njegovom okruženju. Oko njega je podignut veliki park za odmor porodice čije je uređenje predstavljalo spoj engleskog i francuskog vrta. U njemu je nalazilo nekoliko fontana. O postojanju nekadašnjeg parka danas svedoče stabla, nekada planski posađena. Danas je ovaj park poznat pod imenom Špicer bašta.

Legenda o Nadoru

Ime graditelja i tvorca neobičnih fasadnih dekorativnih elemenata dugo je bilo tajna, sve dok prilikom restauracije zdanja, izvedene pre tridesetak godina, nije pronađen pergament nepoznatog autora. Pergament u kome su zapisani zanimljivi, čak sablasni detalji o graditelju otkriven je u ustima zmaja na gipsanoj peći.

Autor naslućuje po sjaju očiju graditelja da on dolazi sa Dalekog istoka. U pergamenutu je otkriveno i njegovo ime, zvao se Nador, a opisana je i njegova ćudljiva priroda. Prema rečima autora, Nador nije komuncirao sa ljudima, ćutke je radio šakama na kojima je bilo ukupno samo sedam prstiju. U pergamentu je navedeno da su ukrasi koje je Nador izrađivao čudni, i da su gipsane glave životinja, čini se, delo zlog čoveka. Iz njegove mašte izlaze poruke pune mržnje i crnila.

Ovaj čovek je, prema pergamentskom zapisu, imao ogromne šake, a njegovom prisustvu su se jedino radovale ptice koje su mislile da će te šake napuniti sa puno mrvica i nahraniti ih. Međutim, on ih nijednom nije nahranio, čak naprotiv.

Poslednjeg dana svog rada Nador je oko podneva završio lik istočnjačkog zmaja na gipsanog peći. Stao je pred fasadu da osmotri svoj učinak i otvorio desnu šaku koja je bila napunjena mrvicama hleba. Bela golubica je sletela da bi se nahranila, ali ju je Nador stisnuo u grudvu krvavog perja i bacio ka najvišem dimnjaku.

U suton su se golubovi osvetili. Dok je Nador spavao, golubovi su ga prekrili svojim izmetom, zalepivši ga za divan.

U tekstu napisanom u pergamentu stoji i rečenica: „Ovaj zapis ostavljam u ustima zmaja na gipsanoj peći. Ako je istina ono što govorim, pergament neće izgoreti".

Pergament je pronađen, ali ne i spasitelj ovog nekada velelepnog zdanja, ponosa opštine Beočin. Iako predstavlja građevinu izrazito velike arhitektonske i istorijske vrednosti, koja je imala značajan turistički potencijal, sada je ostavljena na milost i nemilost. Tek ponekad se čuje samo zvuk danas jedinih njenih redovnih posetilaca-sova.