Mali Zvornik: opština koja nas vraća u period Kraljevine Jugoslavije

^{Tekst: Tanja Prolić}

Pored prirodnih bogatstava, u koja se ubrajaju Zvorničko jezero sa raznovrsnim i izdašnim ribljim fondom, kao i Radaljska banja i Radaljsko jezero, koji zajedno predstavljaju jedinstvenu oazu mira u netaknutoj prirodi, u ovoj opštini na zapadu Srbije nalaze se i dva zaveštanja dinastije Karađorđević koja imaju veliki istorijski značaj.

Podzemni grad Karađorđevića - sklonište dinastije

Ovaj kompleks od izvanrednog istorijskog značaja, građen je početkom tridesetih godina prošlog veka, po nalogu Aleksandra I Karađorđevića. Cilj njegove gradnje, zapravo, njegova osnovna namena bila je da pruži sklonište članovima dinastije Karađorđević i pripadnicima Vlade, u slučaju rata. Prostorije iskopane u kamenu bile su predviđene za kraljevo ratno komandno mesto i omogućavale su duži boravak većem broju ljudi.

Polazna tačka gradnje ovog kompleksa bile su pećine, tačnije prirodna formacija šupljih stena. Tok njegove izgradnje obavijen je „velom tajni"; cela „operacija“ se odvijala pod šifrom „Kamena devojka", a poznat je i podatak da je glavni arhitekta bio stručnjak za kopanje rudnika, ruskog porekla. Pošto je građen u najvećoj tajnosti, o njemu skoro da nema pisanih podataka. Međutim,nešto se ipak dobro zna - u ovom nedovršenom skloništu, u aprilu 1941. godine svoju poslednju noć u Srbiji pre izbeglištva, proveo je mladi kralj Petar II Karađorđević.

Ceo podzemni grad je ukopan u brdu, u kamenu. Hodnici i prostorije koje uključuju kraljeve apartmane, kabinete, sale, spavaonice za gardu, biblioteku, kapelu s oltarskim prostorom, tunelskog su tipa. Iz glavnog hodnika pruža se pet bočnih prolaza, od kojih četiri imaju izlaze za evakuaciju. U njihovom nastavku se, na visini od oko 1,20 metara, nalaze dva ventilaciona kanala poprečnog preseka 30x30 cm, iskopani u steni i betonirani. Oni takođe predstavljaju izlaze za slučaj opasnosti.

Gradnja ovog kompleksa trajala je sve do atentata na kralja Aleksandra I Karađorđevića, koji se dogodio u Marseju, 1934. godine. Do tada je dovršeno oko tri četvrtine prostora podzemnog grada. U velikom broju prostorija je do te godine izvršena komletna podna i tunelska obloga, zidovi i svodovi izrađeni od betona. U preostalom delu je tunelski iskop u steni bez urađenih betonskih radova i bez izbetoniranog poda. Stena u kojoj je primetan iskop kompaktna je i vidi se da nema naznaka mogućeg urušavanja.

Važne prostorije su odmah pregrađivane zidovima od opeke i sasvim izmalterisane. U minulom vremenu, kada je pristup unutrašnjosti bio slobodan iz tih prostorija, do visine svoda su zidovi porušeni, a opeka odneta.

Deo hodnika i pojedine prostorije ostale su sa izbetoniranim podovima, zidovima i svodom od natur-betona. Sva ulazno-izlazna vrata i ona za nužne izlaze, sačuvana su.

Do pre nekoliko godina, ovaj važan kulturno – istorijski spomenik iz vremena Kraljevine Jugoslavije, bio je prepušten na milost i nemilost „zubu" vremena, a tada je uvedeno osvetljenje i omogućen nesmetan obilazak kompleksa.

Kako je u unutrašnjosti strukture bilo sasvim vidan prodor površinskih voda kroz poroznu armirano-betonsku konstrukciju, kao i na delovima gde betona nema, iz sitnih pukotina u stenskoj masi, a takođe i zbog velike koncentracije vlage, pribeglo se sanaciji i adaptaciji podzemnog grada.

Prilikom sanacije i restauracije stručnjaci su uspeli da zadrže autentičnost objekta, zahvaljujući primeni materijala i tehnika odgovarajućih vremenu kada je građen, ali takođe uz upotrebu novih, savremenih materijala, kojim je očuvana konstrukcija, ali i osiguran kvalitet i dugotrajnost. Time je on dobio „novo ruho" u pogledu tehničke funkcionalnosti i turističkog značaja i postao veoma privlačan  kako za domaće tako i strane turiste.

Most kralja Aleksandra I Karađorđevića koji spaja dva grada

Nedaleko od podzemnog grada nalazi se most kralja Aleksandra I Karađorđevića, koji povezuje Mali Zvornik sa susednim Zvornikom u Republici Srpskoj. Postoji veoma bitan razlog zbog čega most nosi baš ime ovog člana poznate srpske kraljevske porodice.

Karađorđe je dao zavet da će Drinu „plemenitu među" preći, a njegov praunuk regent Aleksandar I Ujedinitelj je taj zavet i ispunio.

Sagrađen je 1929. godine, a zvanično osveštan januara 1930. godine. Jedan je od tri zadužbinsko-zavetna mosta na Drini. Nakon što je gradnja konstrukcije završena, zaprežnim vozilima je donešeno i postavljeno na njega 30 hiljada tona kamena kako bi se potvrdila izdržljivost. Kamenje nije pomerano 15 dana kako bi se utvrdilo da je dovoljno siguran, stabilan i čvrst.

I sam kralj Aleksandar I Karađorđević je uložio sredstva u njegovu izgradnju. Dužina ovog mosta, koji osim što povezuje dva grada, danas ima važan istorijski značaj i nemerljivu estetsku i arhitektonsku vrednost, iznosi oko 150 metara, dok je njegova širina 7,2 metra.

Početkom Drugog svetskog rata most je porušen, ali je nakon oslobođenja, u junu 1946. godine obnovljen i preimenovan u most Filipa Kljajića Fiće, u čast narodnog heroja iz NOB-a. Prvobitni naziv vraćen mu je 2009. godine.

Most je zbog dotrajalosti s godinama bio u sve gorem stanju. Stoga je izvršena rekonstrukcija završena 28.8.2020. godine i tada je obnovljen most svečano ponovo otvoren.

Ovaj pešački most predstavlja značajan simbol spajanja ljudi iz Republike Srpske i Srbije.

Ove dve građevine koje se nalaze u opštini Mali Zvornik verodostojno svedoče o periodu između dva rata, tačnije, vremenu postojanja Kraljevine Jugoslavije. One pružaju širu sliku o tada vladajućoj dinastiji Karađorđević i upotpunjuju srpsku istoriju detaljima iz tog razdoblja koji je prethodilo Drugom svetskom ratu.