Povratak lukova na velika vrata

_{Izbor i tekst: Milja Mladenović} 

Svoje početke u arhitekturi lukovi su imali kao strukturalni element koji je omogućavao prenošenje opterećenja većih raspona. Ubrzo je, još u antici, luk izašao iz okvira konstruktivnog elementa i počeo da se vezuje za reprezentativne i ceremonijalne prostorne doživljaje, pa lučnu formu dobijaju kapije gradova, a trijumfalni lukovi, slavoluci i arkade postaju nezaobilazni elementi arhitekture javnih prostora.

Evolucija luka kao strukturalnog elementa donela je i nove forme, kako u oblikovanju, tako i u estetici arhitekture, pa su se vremenom razvili različiti tipovi svodova, ali i mesta za različite ornamente poput reljefa ili mozaika u sakralnoj i javnoj arhitekturi. Odstupanje od pukih konstruktivnih karakteristika dovelo je i do dizajniranja lukova, počev od naglašavanja ključnog kamena (najviše tačke luka) skulptoralnim elementom, do multiplikovanja luka po dubini prostora, kako bi se dobio „dramatičniji“ prostorni doživljaj ili promene oblika od polukružnih, preko trolisnih do prelomljenih lukova za otvore na fasadi.

Danas su, usled primene savremenih materijala, lukovi izgubili svoju konstruktivnu ulogu, međutim i dalje se vraćaju u prostore kao dekorativni elementi. Primena lukova u enterijeru i poigravanje sa njihovim proporcijama u savremenoj arhitekturi i dizajnu koristi se za akcentovanje ambijenata, naglašavanje podela prostora otvorenog tipa ili kao element kojim se savremeni dizajn povezuje sa nasleđem lokacije na kojoj se objekt nalazi.

Jedan od primera prevođenja vernakularne arhitekture karakteristične za podneblje u savremeni dizajn upotrebom luka je kuća u Dalmaciji, po projektu biroa Pujo Architects and Designers. U projektovanju i dizajnu ovog objekta korišćeni su uticaji mediteranske gradnje, pa je element luka zastupljen u okruženju preveden u enterijer kao detalj kojim se minimalistički prostor razigrava.

Komunikacija s okruženjem je izražena dvojako – uvođenjem luka u unutrašnji prostor kao detalja u oblikovanju nameštaja i završnih obloga prostorija, odnosno prenošenjem beline i minimalističkih detalja iz enterijera u eksterijer. Akcentovanje ambijenta u prostorijama koncipirano je uvođenjem niša i vrata lučnog oblika, kojima se postiže efekat kontinualnog toka sagledavanja prostora, čime se kontrastira pravougaonim zidovima i prozorima.

Efekt kontinualnog toka sagledavanja prostornih akcenata primenom luka, arhitektama i dizajnerima je poslužio kao način razigravanja prostora, pa tako lukovi kuće u Dalmaciji istovremeno umiruju uglove prostorija, dodaju toplotu i usmeravaju pogled na različite „kadrove“ u ambijentu. Kao dodatak kreiranju dinamičnog ambijenta koji kontrastira minimalističkom stilu, u kući su zastupljeni elementi personalizovanog nameštaja, takođe oble forme, što dodatno doprinosi „toplini“ ambijenta i ostvaruje komunikaciju sa širim okruženjem.

Da lukovi ne moraju nužno biti vezani za okruženje, a da i dalje čine prostor specifičnim, pokazuje i primer Skyline stana u Beogradu, takođe po projektu Pujo Architects and Designers. U potpuno savremenom objektu, lukovi su uvedeni u stan kako bi postali prepoznatljiv akcent, odnosno pečat stana. Postavljanje lukova u ovakve prostore stvara dinamiku i nove pravce koji diktiraju dizajn celine, zbog čega i konvencionalno projektovani prostori dobijaju specifičan identitet.

U Skyline stanu lukovi su poslužili kao detalj kojim se ističe potreba korisnika za jedinstvenim ambijentom, pa su u skladu sa dinamikom i karakterom korišćenja prostora artikulisani na različite načine – prostori poput dečijih soba kao akcent imaju polukružne lukove u boji, koji doprinose futurističkom karakteru ambijenta, dok su dnevna i radna soba akcentovane lukovima razvučene proporcije, odnosno, zaobljenim pravougaonim drvenim oblogama, čime se prostor umiruje i artikuliše prevođenjem luka u mirnu ravnu liniju koja se pogledom prati do ponovnog prelaska u luk na suprotnom kraju zida.

U stvaranju sceničnog ambijenta, oblikovanje prostora lukovima predstavlja i pronalaženje idealne mere u kojoj će akcentovana forma dovoljno razigrati i osavremeniti prostor, da u potpunosti pripada savremenoj arhitekturi, bez bojazni da će ambijent biti prenaglašeno amorfan ili retro. Izazov u izvođenju lukova na našem podneblju vezan je za ograničavajući faktor u pogledu materijala.

Za precizno izvođenje lukova kao akcenata na zidovima, potrebno je korišćenje materijala koji se liju, odnosno, kao alternativa, korišćenje pločastih materijala koji se ređaju jedan za drugim, pri čemu se moraju ređati tako da ne mogu da propuštaju vodu ili skupljaju prašinu. Ipak, poigravanjem sa lučnom formom istovremeno u nameštaju i na zidnim površinama, moguće je ovaj izazov prevazići i dobiti dizajniran kadar po kome enterijer postaje specifičan.

U smenama stilova i evoluciji formi u arhitekturi i dizajnu, lukovi su pokazali da mogu da se prilagode različitim trendovima i periodima te da čak i potpuno minimalističkim prostorima daju efekt ceremonijalnog, što u pogledu dizajna može svedočiti o tome da je, uprkos različitim trendovima, povratak luka - trijumfalan.