Obilazimo crkveno nasleđe opštine Lazarevac!

^{Tekst: Tanja Prolić}

Lazarevac je smešten na raskršću blago zatalasane Šumadije i sliva reke Kolubare. Premda se nalazi blizu glavnog grada, na nešto više od 50 kilometara udaljenosti, dovoljno je udaljen od vreve i užurbane svakodnevnice da biste osetili mir i mogli da se opustite. 

Lazarevac je središte jedne od 17 beogradskih opština koja se prostire na 389 kvadratna kilometra, u srednjem toku reke Kolubare. Zapadni su joj susedi opštine Lajkovac i Ub, a istočni - opština Aranđelovac. Na severozapadnoj i severnoj strani je obrenovačka opština, na severoistoku opštine Barajevo i Sopot, a na jugu Ljig. Na teritoriji opštine, u preko 18 hiljada domaćinstava i blizu osam hiljada seoskih gazdinstava, danas je oko 60 hiljada stanovnika od kojih skoro polovina u gradu Lazarevcu.

Na području lazarevačkog kraja, vekovima pre formiranja Lazarevca 1889. godine, u uslovima otomanske okupacije i progona srpskog naroda, građene su crkvice i manastiri na skrivenim mestima. Bili su to jedini trajni obelisci srpskog identiteta koji nisu imali samo versko značenje, već su to bila i mesta učenja, sabornosti, organizovanja ustanaka i jačanja svesti srpskog naroda. Mi smo izdvojili njih pet:

Crkva Svetog velikomučenika Dimitrija

U panorami Lazarevca skladom i estetikom dominira crkva Svetog Dimitrija, podignuta na uzvišenju iznad samog gradskog jezgra. Inicijativa za podizanje crkve sa kosturnicom datira iz 1921. godine, a izgradnja crkve je započela 26. septembra 1938. godine. Po arhitekturi je za uzor imala crkvu manastira Vavedenje u Beogradu, dok je u manjoj meri bila inspirisana i crkvom na Oplencu. Crkva Svetog velikomučenika Dimitrija zaštićena je kao kulturno dobro od izuzetnog značaja.

Ova crkva je jedinstvena građevina jer su u njenoj kripti, na 37 m2, sačuvane kosti više desetina hiljada srpskih junaka zajedno sa austrougarskim vojnicima nastradalih u Kolubarskoj bici. 

Spomen - crkva je bila tri puta projektovana, prvi put je to uradio arhitekta Vasilije Androsov ali je njegov predlog odbijen, drugi put Ivan Rik (crkva je izgrađena po projektu Ivana Rika 1938. - 1941. godine) i treći put Republički zavod za zaštitu spomenika kulture na čelu sa Dobrosavom Sr. Pavlovićem.

Nakon Drugog svetskog rata crkva je bila devastirana, a svoj novi život je započela posle rekonstrukcije koja je trajala od 1961. do 1964. godine, kada je otvorena novosagrađena kripta sa muzejskom postavkom povodom obeležavanja 50. godišnjice Kolubarske bitke. 

Arhitektonsko-skulptorskim rešenjem kripta je dobila sadržaj koji izražava sećanje na Kolubarsku bitku i izginule borce - bronzane reljefe čiji motivi asociraju na događaje iz 1914. godine, rad vajara Mihaila Tomića, mermerne informativne ploče i u zidu simbolično naznačene kasete sa nazivom pukova koji su učestvovali u bici.

Rekonstrukcija crkve sa kriptom nastavljena je izvođenjem različitih građevinskih radova čitavog objekta i živopisanjem unutrašnjeg dela hrama tokom devedestih godina 20. veka.

Crkva brvnara posvećena Svetom Đorđu u Brajkovcu

U selu Brajkovac, u opštini Lazarevac, nalazi se crkva brvnara posvećena Svetom Đorđu.

Prvobitno je bila podignuta u skrovitom zaseoku Berisava kraj Belanovice 1805. godine, a 1862. godine je premeštena na mesto gde se i danas nalazi. Crkva je obnovljena 1904. godine. Današnji izgled je dobila 1992. godine, ali je nakon rekonstrukcije sačuvan njen izvorni izgled. Izgradnja ovakvih crkvi brvnara bila je karakteristična za vreme vladavine Osmanlija, kako bi se one mogle lako premestiti u slučaju njhovog upada. Prema narodnom predanju, crkvu su na leđima na ovo mesto doneli seljaci kako bi je sklonili od Turaka.

Crkva brvnara u Vreocima

Još jedna crkva brvnara nalazi se u Vreocima i posvećena je Vavedenju Presvete Bogorodice. Uživa status kulturnog dobra pod prethodnom zaštitom i u proceduri je da se proglasi spomenikom kulture, što podrazumeva da se zaštitom brvnare štiti i njena okolina. 

Izgradnja brvnara u ovom kraju ima dugu istoriju. Prvi pisani tragovi o postojanju crkvi brvnara u ovom kraju datiraju još iz 1723. godine.

Prva crkva brvnara u ovom kraju za koju se pouzdano zna bila je podignuta u 18. veku i spalili su je Turci. Narod je tajno u gustoj šumi sagradio novu crkvu koja takođe nije bila dugog veka. Treća, crkva brvnara o kojoj govorimo, sagrađena je 1815. ili 1817. godine od preostalih sačuvanih delova razorenih crkava.  

Drveni ikonostas, značajno delo crkvene baštine, uradio je Konstantin Zograf u periodu od 1825. do 1832. godine.

Crkva Pokrova Presvete Bogorodice u Vreocima

Ova crkva posvećena Pokrovu Presvete Bogorodice nalazi se neposredno uz pomenutu crkvu brvnaru (oko 20 metara zapadno). Sagrađena je 1872. godine. Svojim opštim arhitektonskim izgledom crkva je primer romantičarske arhitekture druge polovine 19. veka i uživa status pojedinačnog dobra pod prethodnom zaštitom.

U crkvi Pokrova Presvete Bogorodice u Vreocima nalazi se ikonostas koji datira iz perioda gradnje crkve sa sa ikonama koje je izradio akademski slikar Nastas Stefanović. Zidovi unutar crkve su delimično živopisani u novije vreme. 

Crkva Svetog Arhangela Gavrila u Šopiću

Na mestu današnje crkve u Šopiću je 1815. godine bila sagrađena crkva-brvnara. Crkva Svetog arhangela Gavrila podignuta je 1869. godine za vreme sveštenika Todora Lazarevića. Posle Lazarevića sveštenik je bio Hariton Popović, paroh šopićki iarhijerejski namesnik kolubarski, rođen 1861. godine, rukopoložen 1887. godine, odlikovan protskom kamilavkom i ordenom Svetog Save V stepena.

Crkva je oblikovana u duhu klasicizma sa elementima romantizma, a koncipirana je kao jednobrodna građevina sa naglašenim bočnim pevničkim prostorom, polukružnom istočnom oltarskom apsidom i vitkim zvonikom nad pripratom. Uz apsidu sa spoljašnje strane uočavaju se manji kontrafori. Crkva Svetog Arhangela Gavrila u Šopiću je zidana od opeke, spolja i unutra omalterisana. Blagim stepenovanjem masa koje naglašavaju vertikalu četvorostranog zvonika sa stilizovanim vrhom nad kojim se uzdiže krst, realizovan je utisak reprezentativnosti i monumentalnosti glavne fasade. 

Deo prvobitnog ikonostasa iz 1908. godine koji se nalazio u crkvi, sa ikonama za koje se veruje da su rad akademskog slikara Živka Jugovića, značajnog umetnika u oblasti crkvenog slikarstva s kraja 19. veka, danas se nalazi u improvizovanoj kapeli Parohijskog doma.

Crkva Svetog Arhangela Gavrila u Šopiću je primer klasicizma u našoj crkvenoj arhitekturi sa vidljivom primenom svih karakteristika ovog stila. Jasnoća, mir i monumentalnost upečatljivi su u njenom opštem sagledavanju. Slobodnija kompozicija i određena senzibilnost anonimnog neimara, predznak su romantizma čiji se počeci javljaju još za vreme vladavine klasicizma. 

Pored brojnih velelepnih crkava, Lazarevac nudi i brojne druge kulturno - istorijske spomenike, zaštićene kao spomenici kulture. U naselju Junkovac možete videti kuću porodice Krdžalić, u Vreocima kuću porodice Miletić, u Dudovici kuću porodice Perlić i kuću porodice Đurđić, čaršijsku kuću porodice Vasić u Lazarevcu, koje datiraju iz 19. veka i pokazuju veliku vrednost našeg narodnog neimarstva. Kuće su građene od prirodnih materijala.

Ljubitelji umetnosti ne bi trebali da propuste Modernu galeriju Centra za kulturu Lazarevac. Podeljena je na tri izlagačke celine. U prvoj se nalazi stalna postavka galerije u kojoj su izložena dela iz Legata Leposave Lepe Perović i kolekcije savremene srpske umetnosti. U drugom delu izložena je arheološka postavka, dok je treći deo namenjen za žirirane izložbe akademskih umetnika na osnovu odluke Saveta galerije.

Tu je i ambijentalna celina Kamengrad. U pitanju je maštovit spoj kamena i zelenila u centru Lazarevca čiji su autori vajar naivac Bogosav Živković i arhitekta Dragana Vukmirović. Kompleks ima četiri kapije. Nizak zatalasani zid opasuje ovu celinu u čijem centru se nalazi pozornica za manje pozorišne predstave, monodrame, koncerte, književne večeri. Upečatljivi su elementi etno nasleđa: mlinski kamenovi, žrvanj, ognjište, kamene klupe. Tu su i brojne druge znamenitosti koje ne biste trebali da propustite.

Lazarevac sa svojim bogatim kulturno-istorijskim nasleđem, sportsko-rekreativnom ponudom, parkovima, jezerom, akva parkom, zatvorenim i otvorenim bazenima, sportskim kompleksima, pešačkim i biciklističkim stazama, velikim gostoljubljem koje ga odlikuje, nudi brojne razloge za posetu.