Rimski akvadukt, vodenice i veličanstvene crkve - U poseti opštini Bojnik

^{Tekst: Tanja Prolić} 

Ona pripada Jablaničkom okrugu i smeštena je u slivu Puste reke, ispod Radan planine. Približno 2/3 teritorije opštine je brdsko-planinsko područje. Opština Bojnik se prostire na površini od 264 kvadratnih kilometara i u njoj živi nešto više od 13 hiljada žitelja prema popisu iz 2002. godine. Bojnik broji 36 naselja.

Ova opština smeštena u južnom delu naše zemlje krije kulturno-istorijske spomenike koji zavređuju pažnju i onih „najprobirljivijih“ turista. Mi vam predstavljamo njih četiri.

Crkva Svetog Arhangela Gavrila - znalački osmišljena građevina

Ova sakralna građevina podignuta je krajem 19. veka, tačnije 1895. godine na temeljima nekadašnje srednjovekovne crkve, a osveštana je četiri godine kasnije. Zapis sa ovim podacima nalazi se na mermernoj ploči iznad zapadnih ulaznih vrata. Smeštena je u Pridvorici, jednom od naselja opštine Bojnik. 

U pitanju je petokupolna građevina podignuta na pravougaonoj osnovi sa tri polukružne niše. Najveća od pet kupola je iznad centralnog dela crkve, a četiri manje kupole su iznad ostalih delova građevine. Kupole se nalaze na tornjićima koji su iznutra kružni, a spolja osmougaoni.Potkupolni prostor je vešto konstruisan, nadvišeni lukovi i tornjići sa stepenasto složenim kubetima, daju crkvi elegantnu piramidalnu siluetu.

Crkva Svetog Arhangela Gavrila je izgrađena u srpsko-vizantijskom stilu i njena spoljašnjost podseća na monumentalnu Gračanicu. Ova crkva smatra se jednom od najlepših bogomolja na području Puste reke. 

U prvoj polovini 20. veka, u periodu od 1927 - 1929. godine kraj crkve je podignut i zvonik u istom arhitektonskom stilu, a na inicijativu narodnog poslanika i paroha Vase Popovića je 1931. godine izgrađen i konak kraj crkve i zvonika.

Kada je reč o unutrašnjosti ove građevine, njeni zidovi i svod su okrečeni u belo, nisu freskodekorisani, dok ikonostas ima odlike klasicističkog duha i čini ga jednostavna drvena konstrukcija sa blago tordiniranim stubićima i kapitelima. Ono što ovu sakralnu građevinu ističe su njene ikone koje imaju visoku umetničku vrednost, a sklad proporcija i boja, kao i elegantni stavovi i umerena prevlast prigušene crvene i plave, ukazuju na to da su njihovi tvorci akademski obrazovani. Rađene su tehnikom ulje na platnu.

Ova sakralna građevina proglašena je za spomenik kulture.

Vodenice na Radan planini–vodenice sa dušom

Ove vodenice koje se nalaze na planini Radan građene su u prošlom veku, tačnije ’60-ih godina. One su bez prestanka mlele žito, a razlog leži u bujičnim vodama Radan planine koje su ih pokretale. Bile su u vlasništvu više porodica, jer samo jedna porodica nije mogla da obezbedi dovoljno novca za izgradnju vodenice. Na planini Radan se nalazi više vodenica, međutim samo dve od njih su ostale očuvane i uz određena ulaganja mogao bi ponovo da proradi njihov vodeničarski točak. 

Ove vodenice su netipičnog moravskog stila. Razlog leži u tome što je kamen koji melje žito vodoravan, a mlaz vode je vertikalan.

Na lokaciji Delivode koja se smatra biserom prirode, na potoku koji se u donjem delu svog vodotoka deli na dva potoka prirodnim putem (prirodni fenomen -bifurkacija), nalaze se najočuvanije vodenice na Radan planini. 

Crkva Svete Trojice - spomenik kulture na antičkim temeljima 

Ova sakralna građevina predstavlja jedan od najznačajnijih spomenika kulture ovog kraja, što i ne čudi imajući u vidu njen nastanak. Podignuta je na temeljima starijeg hrama o čemu svedoče baze antičkih stubova, a jedna od njih vidljiva je desno od ulaza u portu.Izvorni hram je podignut na keltskom svetilištu, starom preko tri milenijuma. Crkva je više puta bila rušena i obnavljana, a poslednji put je iz temelja podignuta i osveštana u vreme episkopa niškog Dimitrija Pavlovića 18. maja 1885. godine, o čemu svedoči zapis iznad zapadnog ulaza. 

Ovaj spomenik kulture koji predstavlja izolovanu lokaciju crkvenog kompleksa i čini najočuvaniju i najvredniju sakralnu celinu u pustorečkom kraju, smešten je na uzvišenoj zaravni, severoistočno od mesta Obražda. 

Žitelji ovog sela pripovedaju da su se u ovoj sakralnoj građevini pričestili slavni srpski vladari - Car Lazar pre Kosovskog boja i kralj Petar I sa svojim sinom Aleksandrom Karađorđevićem 1915. godine, pre povlačenja sa srpskim življem preko Albanije. On je čak boravio u Crkvi Svete Trojice dok se vodila čuvena istorijska bitka kod Bojnika, a kako se srpska vojska u istoj spasila, kralj je ovoj crkvi podario pozlaćeni krst i tri zvona, kao i zlatom šivenu zastavu. 

U pitanju je skromna jednobrodna građevina sa polukružnom apsidom na istoku, a na zapadu je polukružni ulazni otvor nadvišen većom dopojasnom nišom iznad koje je manja niša sa mermernom pločom i natpisom o izgradnji crkve. Građevina je zidana od pritesanog kamena, omalterisana i okrečena u belo. U crkvu se ulazi sa zapadne i sa južne strane.

Crkva je zasvedenapoluobličastim svodom koji čini drvena svodna konstrukcija prepokrivena krovom na dve vode. Ulaz u portu oblikovan je lučno u jednom komadu peščara. U porti se nalazi veća grupa kamenih nadgrobnih spomenika sa imenima vojnika koji su poginuli u balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu. 

Kameni stub integriše crkvu i visoki zvonik koji je sagrađen 1927. godine u obliku kule sa kalotom. Dve niše obeležavaju prostor proskomidije, a jedna đakonikona. 

U unutrašnjosti građevine se nalazi jednostavno dekorisan ikonostas u duhu narodne umetnosti sa blago tordiranim stubićima. Ikonostas čine dve prestone ikone Sveti Mihailo i Sveta Bogorodica sa Hristom, rađene temperom na drvetu u drugoj polovini 19. veka. 

Rimski akvadukt - jedan od tri na svetu

Da li ste znali da na svetu postoje sačuvani ostaci još samo tri rimska akvadukta, a da se jedan od njih nalazi na planini Radan (jedan je u Španiji a drugi u Rimu). Ako je odgovor potvrdan, da li ste znali da je onaj na planini Radan najsačuvaniji, jer do sada uopšte nije restauriran? Rimski akvadukt na Radan planini je i dalje pod zemljom koja je najbolji konzervator. 

Ovaj rimski akvadukt polazi od lokacije zvane Strugara na Radanu gde je postojao vodozahvat i mala brana u koju su se slivali planinski potoci. Sa ovog mesta su Rimljani početkom 6. veka izgradili akvadukt tj. vodovod sve do Caričinog grada u dužini od čak 23 kilometra. Na ovom putu su na dva mesta postojali i mostovi čija je ukupna dužina iznosila 80 metara, a visina 20 metara uz pomoć kojih su se prevazišle planinske uvale. Čak su se na nekoliko mesta duž akvadukta nalazile i ispusne stanice, kako on ne bi pucao usled prekomerne količine vode. 

Sada kada znate sve ove informacije sigurni smo da ćete se uputiti u posetu ovoj opštini u cilju otkrivanja drevne, ali i skorašnje istorije srpskog naroda. Za kraj još jedna mudra izreka, ovaj put od Marka Tvena - „Za dvadeset godina od sad bićete više razočarani stvarima koje niste uradili nego onima koje jeste. Zato odbacite sidro. Otplovite iz sigurne luke. Uhvatite vetar u svoja jedra. Istražujte. Sanjajte. Otkrivajte“. U ovom slučaju za istraživanje vam nije potreban brod, već to možete učiniti automobilom, biciklom ili autobusom, potrebna je samo želja za upoznavanjem novog.